21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

262 Ludovico Bertonio<br />

Raposa zorra. Qamaqi.<br />

Raposilla de mal olor. Añuthä.<br />

Raras veces. Mänakatha, Kawkinjama, kawkipana.<br />

Rarísimas veces. Kawkinjamaki.<br />

Rasar. Vide: Raer.<br />

Rascar. Jat'iraña, qhaquraña.<br />

Rascarse. Jat'isiña qhaqusiña vel qhaxusiña<br />

lliwq'asiña.<br />

Rasgar papel, lienzos, &c. Ch'äjaña, ch'änuqaña,<br />

wikjaña, wikanuqaña, phixunuqaña.<br />

Rasgar en muchos pedazos. Ch'änuqaña; y los otros<br />

con -nuqa.<br />

Rasgarse de suyo. Ch'äsiña, vel ch'äxtaña.<br />

Rasgarse la mano o el cuerpo deshollándose.<br />

Lluch'irasiña, khachurasiña.<br />

Rasguñar, rasguñarse. Vide: rasgarse o deshollarse.<br />

Rasguñar dibujando. Qillqaña.<br />

Raso, escombrado. Q'uma, phusata, p'axlla. + Estarlo<br />

el cielo: pacha llijuti, laqhampu q'arakakiwa. +<br />

Campo raso: sula pampa.<br />

Rasarse, escombrarse. Q'arartaña, q'araxtaña,<br />

p'allaxtaña.<br />

Raso, seda. Idem: raso.<br />

Raspar. Vide: rascar.<br />

Rastrear o buscar por el rastro de los pies. Kayu<br />

apiña.<br />

Rastrear por la sangre. Wila arkaña. Y así de otras<br />

cosas.<br />

Rastrillar despajar golpeando. Chamchuña, liq'iña.<br />

Rastro, huellas. Kayu takinuqawi.<br />

Ratón. Achaqu.<br />

Ratonera. Phak'á. + Coger con ella: phak'ajaña,<br />

pak'aña.<br />

Ratonado. Achaquna t'uruta.<br />

Rato ha. Nikhara, nikhira.<br />

Rato ha que estoy aquí. Nikhirantatha akankaña.<br />

Rabiar de enojo. P'ulluxkiptaña, wallaxkiptaña vel<br />

chuyma laqharu jakhathaltítu.<br />

Rabia así. Wallaxkiptaña.<br />

Rebanar pan. O'allunuqaña vel t'illminuqaña.<br />

Raya. Siq'i.<br />

Rayar. Siq'iña, jichiña.<br />

Rayar a lo ancho. Siq'ijaña.<br />

Rayar de arriba abajo. Siq'intaña.<br />

Rayar hacia arriba. Sik'usuña.<br />

Raído, sin pelo. Q'ara.<br />

Raíz. Sapa. + Echarla: sapatataña, sapa ätataña.<br />

Raigón, o cepa de donde salen las raíces. Tunu. +<br />

Salir de él: tunulha sapatatana, tunu katuña.<br />

Raíces varias y sus nombres específicos. Kapasu;<br />

blanda y de comer: khawri. De la totora: kusu,<br />

qimillu, layu, jaxchu, con que se aderezan el<br />

cabello. Jisru delgada; y de comer: jiskalla, sak'a,<br />

lakjuta.<br />

Raíz o cepa seca. Jurut'uma.<br />

Raíz o pie del cerro, paredes y otras cosas así.<br />

Manqharana.<br />

Rayo del cielo. Illapu. + Caer: illapuña, illaput'aña. +<br />

Caer en muchas parles: illapunaqaña. + Ser herido<br />

de él: illapuña, qaxchana vel illapu puri y con<br />

transición illaputu, illapu puritu, &c.<br />

Rayo del sol o su resplandor. Lupi + Echarle: inti<br />

lupi, lupitati. + Salir: qanqarpusnuna vel qanqarpu<br />

vel lupi mistu.<br />

Razón. Aru. + Hablar con ella: katuña Idem: tuqipa<br />

arusiña. )( Wayki. Idem: jamqu arusifia. + Tener<br />

razón en lo que dice o justicia: chiqaki arüsiña.<br />

Razón es esto. Chiqa yärakiwa. + Dictarlo la razón<br />

natural: taqina chiqawa sarta.<br />

Razonable medianamente. Wakitaki.<br />

Razonar, platicar. Arusiña vel iwaxaña.<br />

Razonar con mucho concierto. Puluni, k'illpani<br />

arusiña.<br />

Real casa. Qhapaqa uta vel mayqu uta. Y así puede<br />

decirse de otras cosas excelentes y grandes.<br />

Real hacienda. Reyana haciendapa.<br />

Real batido con las armas del rey. Idem: reala vel<br />

tumina.<br />

Reatar, dando vueltas con la soga. Yaphixana,<br />

wasitha yaphiña.<br />

Reatar, añudando otra vez. Chinuqxaña, wasitha<br />

chinut'aña.<br />

Rebanar. Khariña, q'alluña.<br />

Rebatiña. Waykasiña. + Echar a la rebatiña:<br />

waykasäña vel chankuwaña.<br />

Rebato. Awqa manqa takurasiña. + Tañer a rebato:<br />

awqa manqa kampanansa, wankaransa amajasäña,<br />

amutaña.<br />

Rebajar la tasa o el número. Tasa jithintäña,<br />

jithiräña.<br />

Rebelarse contra el Rey. Reyitaki khiwthaltaña,<br />

thukithattaña, thuk'uysnakaña, awqa tukuña. Vide:<br />

amotinarse.<br />

Rebelarse allegándose al bando contrario. Awqaru<br />

chuymakataña, awqaru wakhikataña.<br />

Rebelde. Awqa chuymakatiri. Awqa kayllu, &c.<br />

Rebelde inobediente. Awqa tuji. Vide: obstinado,<br />

duro.<br />

Rebelión. Aputaki khiwithaltaña, thukhithaltaña.<br />

Reventar de suyo la sangre, podre, &c. Phallaña,<br />

jutuña.<br />

Reventar por muchas partes. Phallanuqtaña,

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!