21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

372 Ludovico Bertonio<br />

dejado con alguna ocasión.<br />

Junutusnuña, ullusuña. Salir afuera, de una parte a<br />

otra, como lo que se va hincando,<br />

Junutusnuwaña. Hacer que pase de la otra banda<br />

lo que se hinca.<br />

Junuta jununuqaña. Meter y sacar.<br />

Junu junuña. Punzar, horadar más y más muchas<br />

veces, por que la repetición significa frecuentación.<br />

Por no alargar más los compuestos de este verbo<br />

dejé de poner algunas partículas, y también<br />

concedo que otras, con que se han compuesto no<br />

son muy usadas: porque más ordinariamente entran<br />

en los verbos de llevar y de andar que en otros; con<br />

todo eso pueden pasar y cuando no se entendiese<br />

claramente sería mejor usar de circunloquio; pues<br />

la mayor claridad es lo que se pretende.<br />

Junu. Diez mil, nombre numeral.<br />

Junu junu. Millares de millares, número infinito<br />

como jachu jachu, waranqa waranqa, laq'a laq'a.<br />

Juñi. Madeja de hilado.<br />

Juñichaña. Hacer madeja.<br />

Juñixtaña, mirq'ixtaña, llikaxtaña. Romperse,<br />

gastarse el vestido.<br />

Juñisiña, laykusiña. Enmarañarse la madeja.<br />

Juñinaqtaña. Andar desmandados los hilos de la<br />

madeja, no por su orden.<br />

Juñina qhachurapa. Cuenda.<br />

Juñiru qhachurachaña. Echar cuenda a la madeja.<br />

Jupuqu. Espuma de la olla, laguna, &c.<br />

Jupuquchasiña. Hacer espuma.<br />

Jupuqiña. Idem.<br />

Jupuqukipaña. Idem.<br />

Jupuquptaña. Idem.<br />

Jupuquthusnuña. Subir la espuma y también airarse.<br />

Jupuqusnuña. Idem.<br />

Jupuquntxaña. Bajarse.<br />

Jupuqurpäña. Derramarse.<br />

Jupuqumukuña. Idem. Y también desfogar la ira.<br />

Jupuqu lankaraña. Espumar.<br />

Jupuqu chawuraña. Idem.<br />

Jupuqu äraña. Espumar con cuchara.<br />

Jupa. Él, "Ipse" pronombre.<br />

Jupajachaña. Hacer que a él se parezca o sea como él<br />

es.<br />

Jupajachasi. Hacer que a sí propio se parezca o sea<br />

como él.<br />

Juphantha. A su parecer o juicio.<br />

Jupa jiwra. Quinua o mijo.<br />

Jupa ajanu. Espiga de quinua.<br />

Jupa nayra. Un grano de ella.<br />

Jupa chäka. Idem: Lawa. Caña de ella.<br />

Jupa t'ant'a. Pan de quinua.<br />

Jupa juchhachaña. Hacer mazamora de quinua.<br />

Jupa juchhaña. Comerla.<br />

Jupa thapiña vel phawaña. Sembrar quinua.<br />

Jupa q'ichujaña. 3 -ji Quebrar la espiga de la quinua.<br />

Jupiña, warariña, q'uslluña. Hacer ruido hablando<br />

muchos, jugando, &c.<br />

Jupiwäsiña. Hacer mucho ruido en todas partes.<br />

Jupikataña. Llegarse con mucho llanto o vocería.<br />

Jupixataña. Comenzar a dar voces muchos.<br />

Jupixäña. 3 -xi. Ayudar a dar voces y alaridos.<br />

Jupixaruña. Seguir al que se parte de casa, llorando<br />

con él.<br />

Jupimukuña. Ahuyentar a gritos.<br />

Jupinuqtaña. Juntarse llorando.<br />

Jupintaña. Entrar llorando.<br />

Jupikipaña. Pasar de largo llorando o dando voces.<br />

Jupikiptaña. Idem.<br />

Jupiranaña. Acogerse a alguno así llorando.<br />

Jupirpäña. Acompañar, salir un poco así con alguno.<br />

Jupiranttaña. Entrar llorando.<br />

Jupirukiptaña. No hacer otra cosa que llorar así.<br />

Jupiyasiña. Meterlo todo a voces cuando disputan o<br />

contienden.<br />

Jupistaqaña. Salir al encuentro todos gritando,<br />

llorando o voceando.<br />

Jupisuña. Salir llorando así.<br />

Jupit'aña. Llorar así por aquel momento que se ofrece<br />

ocasión.<br />

Jupithapiña. Juntarse en un lugar los que lloran.<br />

Jupithaptaña. Idem. Y también reñir todos juntos a<br />

uno.<br />

Jupithapi jupiruña. Juntarse de todas partes<br />

voceando contra el ladrón, zorra, lobo, &c.<br />

Jupithaltaña. Comenzar todos juntos a vocear.<br />

Jupitataña. Idem.<br />

Jupitatxaña. Volver a llorar los que habían callado.<br />

Jupithusnuña. Salir llorando.<br />

Jupita jupinuqaña. 3 -qi. Llorar después callar y<br />

tornar otra vez a llorar.<br />

Jupi jupiña. Dar gritos frecuentemente. Unas veces<br />

hemos dicho que significa llorar, otras dar voces,<br />

otras hacer ruido. No porque un compuesto<br />

significa uno y otro, sino por no alargar no se han<br />

puesto siempre todos, pero siempre tiene todas<br />

aquellas significaciones.<br />

Jupi. Murmullo, llanto, vocería.<br />

Juqhu juqhu, q'ullta. Agua cenagosa.<br />

Juqhuña, allpiña, murïña. Mojarse cayendo en el<br />

agua o lloviendo.<br />

Juqhuchaña, allpichaña. Mojar.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!