LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
292 Ludovico Bertonio<br />
sawkasiña.<br />
Trescador. Llama llama, jächuqu sirakuna jaqi.<br />
Trasquilar. Yawiraña. Vide: mutilar y también afeitar.<br />
Trasquilar, cameros cortando un poco. Pathuraña.<br />
Trasquilar sacando la mejor lana. Siwaqaña,<br />
siwusuña.<br />
Trasquilado. Ñaq'uta muru, yawirata.<br />
Tribulación. Vide: aflicción, pena, trabajo.<br />
Tribunal. Taripaña, apu utt'aña.<br />
Tributo. Tasa. + Pagarle: apanuqaña, suk'aña.<br />
Tributario. Tasani.<br />
Trinchar. Q'allujaña, q'allunuqaña, q'alluwäsiña.<br />
Trinchea. Uyu, qincha, tuma. + Hacerla: uyukipaña<br />
vel qinchakipaña.<br />
Tripa de los hombres y animales. Jiphilla, kipa.<br />
Tripa de los pájaros donde cuecen la comida. Qaqa.<br />
Tripilla sin estiércol. Ch'illa jiphilla.<br />
Tripicallo de comer. Jiphilla.<br />
Tripón. Puraka qatati.<br />
Triste. Khuy khuya, pacha khuya. + Estarlo:<br />
khuyasiña, maywasiña, phutisiña, llakisiña, pacha<br />
khuya saranaqaña.<br />
Tristísimo. Llakisiñana llakisiñapa, llakisiri, ancha<br />
llakisiri.<br />
Tristemente. Llakisisinaki.<br />
Tristeza. Llakisiña, kichusiña.<br />
Triunfar los vencedores. Jaylliña.<br />
Triunfar con su hacienda. Haciendajampi,<br />
qullqijampi t'isisiña, siyraq'iña.<br />
Triunfar trayendo los despojos. Awqanakana<br />
jark'awi wayuxarusita jaylliña, jayllimpi mantaña,<br />
saraña. &c.<br />
Triunfador. Jaylliri.<br />
Trocar. Lantiña, lantisiña, lantikipasiña, turkasiña.<br />
Troqué mi libro con Alonzo: Alonzompi libroja<br />
lantikipaña.<br />
Trocarse con otro, revezarse. Lantirasiña,<br />
mit'arasiña.<br />
Trocar las palabras. Aru pantaña.<br />
Trocar el orden. Nayraruchaña ch'inaruchaña,<br />
ch'inaruchaña nayraruchaña.<br />
Trocar. Vide: trastornar.<br />
Trocarse los tiempos. Pacha jaqhukipasi, mäwkipti,<br />
kutikipti.<br />
Trompeta. Qhipa. + Tañerla: qhipaña, trompeta<br />
phusaña.<br />
Trompeta de caracol. Chulu phusaña. + De calabaza:<br />
mat'i phusaña.<br />
Trompetero. Qhipakamana.<br />
Trompicar. Vide: caer.<br />
Trompo. Piñutä, jiñuk'ä. + Jugar con él: piñutäña,<br />
jiñuk'äña, piñutä jawq'aña.<br />
Tronar. Qütaña, kumsaraña, q'äxtaña, q'ixutaña,<br />
q'üxtaña, p'utuxtaña, qüxtaña, kumsaña. Idem:<br />
pacha kuyu.<br />
Tronchado. Muru, k'uru.<br />
Tronchar. Mururaña, k'ururaña.<br />
Tronco del árbol. Tunu vel quqana lanqhupa, thurupa,<br />
&c.<br />
Trozo de madera. K'ullu tunu.<br />
Trono. Utt'aña, silla: trono.<br />
Tropezar. Lanqhaña, lanqhat'aña, llust'ixtaña.<br />
Tropezadero. Lanqhat'aña. + Mujer mala, tropezadero<br />
de pecado: jucharu lankat'iyiri, tinkiyiri marmi.<br />
Tropel de gente o tropa. Jaqi t'ürmi. + Entrar de<br />
tropel: quchuranttaña. + Venir de tropel:<br />
quchurananiña, jump'urananina, &c.<br />
Trotar la bestia. Yaxa yaxa, aywarilla aywarilla<br />
saraña vel thuqul thuqultaña, k'apul k'apultaña,<br />
walax walaxtaña q'illuta q'illinuqaña.<br />
Trotón: Thuqui thuquitiri, &c.<br />
Troje para guardar comida. Qullqa.<br />
Trojes juntas del inka. Qullqa qullqa.<br />
Troje para quinua o maíz. Piwra.<br />
Troje para chuño. Sixi. Y es de cañas o esteras. +<br />
Meter en la troje: qullqat'asiña, piwrat'asiña,<br />
sixit'asiña; según sus nombres.<br />
Truhan. Apanawi, llallama llama sirakuna, sira jaqi.<br />
Vide: trescador.<br />
Trueno. Pusiqaxa. Y todos los infinitivos de los<br />
verbos de tronar; qütaña, q'äxtaña.<br />
Tú. Pronombre primitivo de segunda persona. Juma.<br />
Tú mismo. Juma kikima.<br />
Tú ruín hombre, me la pagarás. Janirjaxara jumaka,<br />
jaxumallaqa.<br />
Tu, pronombre posesivo. Vide: tuyo.<br />
Tuerto de un ojo. Ch'ulla, pilla, jaqha, q'isu nayrani<br />
vel jaqha nayra, juykhu, nayra ch'ulla, &c.<br />
Tuerto, no derecho. Parqu, q'inq'u, q'awsu, tawsu. +<br />
Torcerse o entortarse algo: parquptaña,<br />
q'inq'uptäña, &c. + Torcer o entortar: parquptäña,<br />
qïnq'uptäña q'awsuptäña. + Y si es palo es verde:<br />
mut'aña.<br />
Tuétano. Parpa, + Chuparte: jalipsuña, juchusuña.<br />
Tullido de las manos o pies o de todo el cuerpo.<br />
Ampara vel kayu muruqu. Y sí es de todo: muruqu<br />
q'unq'u, ch'uñuta, ch'äjata, jithiri. Vide: gafo.<br />
Tullirse. Muruqutxaña, ch'uñutxaña.<br />
Túnica para disciplinarse. Idem: Idem: susuña urqu,<br />
asutisiña urqu.<br />
Tupido. Phathu, lurawa, jithi ch'añaqi. + Jejer tupido:<br />
phathuchaña, phathu sawuña.