21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 275<br />

phuqhasiña, ajusuña.<br />

Satisfacer por otro. Phuqharapiña, &c.<br />

Sábana. Susuña, awayu susuña.<br />

Sabandija. Ch'ich'ikaña.<br />

Sabañones. Ch'iwirka, q'asarkha. + Tenerlos:<br />

ch'iwirkhitu, q'asarkhitu.<br />

Saúco. Qhüla.<br />

Saya de india. Urku. + Ponersela: urkut'asiña. +<br />

Ponerla o vestirla a otra: urkut'äña.<br />

Saya pequeñita que antiguamente, por superstición<br />

ponían a las niñas. Sukullu urku.<br />

Sayagües rústico. Juru. Vide: rústico.<br />

Sauce árbol.<br />

Sazonar la comida, echándole lo que requiere.<br />

Purit'äña, wakhitäña. + Cociéndola o asándola:<br />

qhatäña.<br />

Sazonado así. Qhati. Acabado de cocer o de asar.<br />

Sazonar. Vide: madurar la fruta.<br />

Seas bienvenido. Allinaki purima, jayatha ullijsma,<br />

&c.<br />

Sea quien fuere. Khitis khitipha.<br />

Secarse. Wañat'aña, pharat'aña, tunthiña, wañusuña,<br />

pharusuña. Son casi generales para todo.<br />

Secarse la leche a las mujeres. Ñuñu wañkatitu,<br />

pharakatitu vel wañtitu.<br />

Secarse lo mojado, ropa y cualquiera otra cosa.<br />

Wañaraña, thäraña, t'ajsaraña, Vide: wa- no. 35.<br />

Secarse el estiércol que está en los corrales de las<br />

vacas, cabras, &c. K'ä k'ank'allichasi.<br />

Secarse el manantial o fuente. Sakaka phujuru<br />

jalanti.<br />

Secarse la pared recien hecha y otras cosas de<br />

barro. Thasuña, thätana, t'ajsutaña t'ajsaraña.<br />

Secarse de sed. K'ajataña vel wañajaña, tuntijaña.<br />

Seco así de sed. K'aji, waña, tunt'i.<br />

Secar. Activo. Wañat'äña, &c. Añadiendo la partícula<br />

-a- vel cha, en los verbos precedentes. Wañachaña,<br />

&c. qhuruchaña, qhamachaña, surachaña. Estos<br />

tres últimos son para secar frutas al sol.<br />

Secar la tierra al sol. Japuchaña.<br />

Seco. Waña, phara, qhuru, tunt'i. + Madera seca;<br />

qhaqha uruta lawa. + Fruta seca o pasada al sol:<br />

qhama, durazno qhama, manzana qhama, &c. +<br />

Pared bien seca: chillisä pirqa.<br />

Seco, chupado. Qharatata wañat'aña.<br />

Secrestar bienes. Jark'aña.<br />

Secreto. Jamasa, jani isapata. + Descubrirlo: arusuña,<br />

phakusuña. + Tenerlo entre tres o cuatro: aru<br />

limijasiña, lluphjasiña, k'ichijasiña.<br />

Secretamente. Jamasaki, manqhitaki, jamaskataki.<br />

Sed. Wañjaña. + Tenerla: wañjitu. + Muerto de sed:<br />

waña, phara.<br />

Sediento. Idem: waña, wañjata.<br />

Seda. Idem: sita.<br />

Seda hilo. Sita ch'ankha.<br />

Seda floja. Sita t'awra. Vide: tela.<br />

Sedazo. Susuña,<br />

Segar. Yawiña, kuchuña.<br />

Seguir. Arkaña, k'ajraña, alisiña. Vide: A-, no. 38 y no.<br />

75.<br />

Seguir las pisadas o rastro. Kayu apiña, arkaña.<br />

Seguir al que quiere desaparecerse. Arkakipaña,<br />

aliskipaña, laskutäña, laskakipaña.<br />

Seguir al que llora llorando con él. Jachaxäña. 3 -xi.<br />

+ Y si son muchos, jupixäña.<br />

Seguir o imitar a otro. Ullirpäña.<br />

Seguir la fortuna a alguno. Inkisarti, arkuti. +<br />

Hombre a quien sigue la fortuna: inkini jaqi.<br />

Segundar, hacer otra vez lo que había hecho:<br />

wasinchaña. Y también se dice con los verbos<br />

compuestos con -xa. v.g.<br />

Segundar el ir. Saraxaña. El comer: manq'axaña,<br />

&c.<br />

Segundo en orden o lugar. Maynixaru, mayaxaru.<br />

Segundo punto del sermón. Sullka aru.<br />

Seguro estar. Manuqasiña. Idem: thurit'äsiña,<br />

yatinuqaña. 3 -qi.<br />

Sello. Unancha, marka, sanampa.<br />

Sellar. Unanchaña, markaña, sanampaña, unanchsuña,<br />

&c.<br />

Semblante. Ajano, ullinaqa. + Mudarle: pä ajanut'aña,<br />

mäwkiptaña, mämukutaña. + Tenerle de loco.:<br />

tukuku tukuku ullinaqaña vel tukuku ullinaqaniña.<br />

Sembrar quinua, trigo y otras semillas<br />

derramando. Phawaña vel thap'iña.<br />

Sembrar papas o maíz y todo lo que se va poniendo<br />

a mano aunque sean piedras. Sataña, satantaña,<br />

yawrintaña. Vide: sa- no. 31.<br />

Sembrar maíz, se dice también. Uqiña, ayruña.<br />

Sembrar espeso con demaseada semilla. Phathu,<br />

t'int'i phawaña, sataña, t'int'isjaña, phathusjaña.<br />

Sembrado así. Jararankha jaychjiri, piqacha jani<br />

maluri yapu.<br />

Semejante. Jama vel -ja, pospuesto a las cosas, v.g.:<br />

Semejante a Pedro: Pedroja, Idem: -jama. + Al oro:<br />

chuqija, &c. puede también decirse, Pedrona<br />

ullinaqapa ullinaqani vel Pedro es semejante o muy<br />

parecido a Pablo: Pedrompi, Pablompi mä amkana<br />

q'allujata, kharijata vel Pedro Pablo mak'akiwa<br />

pantasäk'iwa.<br />

Semejanza. -jama vel -ja kankaña.<br />

Semejanza del oro. Chuqija kankaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!