21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

358 Ludovico Bertonio<br />

Jaqhaña. 3 -qhi Es también escupir sangre. Wila<br />

jaqhaña.<br />

Jaqharpäña. Echar cuajarones de sangre u otra cosa<br />

por la boca.<br />

Jaqhamukuña. Echar la comida o la leche los niños<br />

cuando no pueden retenerla.<br />

Jaqhawäsiña. Idem.<br />

Jaqhu. Piedra, granizo gordo.<br />

Jaqhuña. Apedrearse las chácaras o los sembrados.<br />

Jaqhuña. Arrojar algo.<br />

Jaqhurpäña. Idem. Y también arrojar para dar. Uka<br />

qala jaqhurpiyta: dame acá esa piedra.<br />

Jaqhumukuña. Arrojar por ahí.<br />

Jaqhuntaña. Arrojar dentro o de alto a bajo.<br />

Jaqhusuña. Arrojar en alto o arrojar sacando. Yanqha<br />

chuymama jaqhusuma: deja el violo o mal<br />

propósito.<br />

Jaqhuch'ukiña. Apedrear.<br />

Jaqhumukuña. Desamparar; ¿Kuna layku<br />

jaqinakama jaqhumukutha? ¿Por qué desamparas a<br />

tus vasallos?<br />

Jaqhuxaräña. Dar para que tome.<br />

Jaqhukataña. Arrojar como a la pared y también<br />

enojándose dar el hijo a su padre para que allá se lo<br />

haya o a la madre, &c.<br />

Jaqhuxatatakakixaña. 3 -xi. Liwisxaña. Estar<br />

tendido o arrojado por ahí. Uraqimpi chikasi. Idem.<br />

Jaqhukipaña. Volver algo al revés de como estaba.<br />

Ukaqutama jaqhukipama. Y así de todas las cosas<br />

piedras, reales.<br />

Jaqhukipata, llaqutat'asiña, mantiwt'asiña,<br />

isallut'asiña, &c. Ponerse la manta al revés,<br />

manteo, manta, &c.<br />

Jaqhukipa jaqhururuña. Volver al revés y al derecho<br />

algo muchas veces.<br />

Jaqhukipta jaqururtaña. Volverse y revolverse, dar<br />

vuelcos.<br />

Jaqhukipta juqururtäña. Volver y revolver, hacer<br />

dar vuelcos.<br />

Jaqhuraña. Saltear o forzar alguna mujer.<br />

Jaqhuriri, luntata. Salteador.<br />

Jaqhurantasiña. Ceñirse la manta que tome en un<br />

hombro y por debajo del brazo contrario, como<br />

suelen andando camino.<br />

Jaqhut'asiña. Echar en la olla alguna gordura o cosa<br />

que dé sabor a la comida<br />

Jaqhut'asiña. Lo que se echa así como carne,<br />

pescado, gordura, &c. y un hueso y cosas<br />

semejantes.<br />

Jaqhutusnuña, mistuña. Salir con dificultad de<br />

alguna angostura así la persona como otras cosas y<br />

también salirse del pueblo por no pasar trabajo.<br />

Jaqhuthusnuwaña. Sacar o ser causa de que se salga<br />

lo que está hincado o la persona del pueblo.<br />

Jaqhuta jaqhunuqaña. 3 -qi. Corcovear la bestia con<br />

la carga o persona que va en ella.<br />

Jararankha. Lagartija.<br />

Jararanka mich'isaki jutxaña. Volver pobre a su<br />

pueblo después de largo camino o ausencia.<br />

Jararankhaña. 3 -khi, saxsapiña. Entumecerse el pie.<br />

Jararankhitu.<br />

Jaraphi. Costillas. Kupituqi jaraphi: del lado derecho.<br />

Ch'iqa tuqi jaraphi: del izquierdo.<br />

Jaraña. Desatar, descomponer.<br />

Jarajnuqtaña. Desatarse.<br />

Jarawaqtaña. Idem.<br />

Jarasiña. Idem.<br />

Jarasiña. Quitarse los vestidos sacerdotales y<br />

cualquiera disfraz.<br />

Jararaña. Desatar la carga.<br />

Jaraqaña. 3 -qi. Soltar los carneros atados o<br />

descargar, &c.<br />

Jararpäña. Deshacer pared o descargar muchas<br />

cargas.<br />

Jarusuña. Desatar para que salga.<br />

Jarususxaña, kutäsxaña. Desquitarse al juego.<br />

Jarususiña. Idem.<br />

Jarawi. Cantar o canción.<br />

Jarawiña, waruruña. Cantarlas.<br />

Jarqhaña, ch'axruña. Mezclar.<br />

Jarqhathapiña. Idem.<br />

Jarqhaki saraña. Ir mezclados.<br />

Jarqhaña. Echar muchos garañones en una manada<br />

de ovejas.<br />

Jari. Idem: jaritha. Dificultosamente.<br />

Jariki, qaniki jakaña. Vivir con trabajo, pasar<br />

pobreza.<br />

Jaritha saraña. Andar despacio.<br />

Jariña. Lavar o enjuagar.<br />

Jarisiña, jariqasiña. Lavarse.<br />

Jariraña qaqhuraña. Fregar con arena o lavando con<br />

agua.<br />

Jarusuña. Lavar ollas y otras vasijas hondas poco o<br />

mucho.<br />

Jarusuña vel jariña. Almorzar. Lakha jarsuma:<br />

almuerza.<br />

Jarusuwawi. Él que está en ayunas sin haber<br />

almorzado ni comido.<br />

Jarusumä. Son nombres. Idem.<br />

Jarisxaña, k'umaraptxaña. Tener mejoría el<br />

enfermo.<br />

Jarpsusiña. Lavarse el rostro.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!