21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 281<br />

Sospechoso que juzga mal de otros. Amuli,<br />

manqhini.<br />

Sospechoso de quien todos sospechan. Ch'ipuqu,<br />

jamqu, chari jaqi.<br />

Suspirar. Vide: suspirar.<br />

Sustentarse con su trabajo, vivir de hilar, tejer, &c.<br />

Qapusina, sawusina jakasiña.<br />

Soterrar. Uraqi jat'itaru imantaña vel uraqi manqhiru.<br />

Soy, eres, es. Kankaña, kankaña kanki, Idem: -ña, -ta,<br />

-wa. Y en plural: piskatana piskana, piskata piski.<br />

Porque las terminaciones del verbo solamente en<br />

todos los tiempos de los modos muy elegantemente<br />

suplen las veces del mismo verbo sustantivo, que<br />

en esta lengua es, kankaña. De cuyas<br />

significaciones y como sirve para hacer el verbo<br />

pasivo y de la manera de sincoparse tratamos en la<br />

grámatica, p.1.c.4 y p.2.c.2 y p.3: c.5. y en otras<br />

partes.<br />

Suave. Muxsa. K'isa, qawi, malli misk'i vel muxsa<br />

muxsa, &c.<br />

Suavemente. Muxsaki, &c.<br />

Suavidad. Muxsa kankaña.<br />

Subdito de Pedro o vasallo. Pedrona jaqipa, Pedro<br />

mayquni.<br />

Subdito mío, tuyo, &c. Jaqija.<br />

Subir: mistuña. Y todos los verbos de andar o de<br />

movimiento compuestos con la partícula -su.<br />

Sarsuña, aywisuña, äsuña.<br />

Subir a gatas. Lat'usuña.<br />

Subir cuesta arriba. Amputaruchaña. + Su contrario:<br />

aynacharuchaña.<br />

Subir a caballo. Lat'axataña vel kapaxataña. Vide:<br />

meter el pie en el estribo.<br />

Subir a las ancas. Caballoru ankasiña.<br />

Subir el estribo. Estribo jithsuwaña. )( jiskhaqaña, 3<br />

-qi.<br />

Subir el precio o pedir mucho. Phaqasäña, jilataki<br />

säña.<br />

Subir gradas o escaleras. Chillkusuña, lat'usuña.<br />

Subirsele la colera o mostaza. Q'apiskiptaña,<br />

phulluxkiptaña. + La persona colérica: nasxaru vel<br />

jayntillani jaqi.<br />

Subir con presteza. Jank'usuña.<br />

Subir o sacar. Apsuña. Y todos los verbos de llevar<br />

con la partícula -su.<br />

Subir a ser cacique, corregídor, &c. Mayquxaña,<br />

apuxaña.<br />

Subir con ligereza la flecha, pájaros y otras cosas<br />

que se arrojan. Wijtusnuña, pharaxtusnuña.<br />

Subir así el agua. Wixtusnuña.<br />

Subirse a mayores, hacer del señor o de la señora.<br />

Mayquchasiña vel t'allachasiña.<br />

Súbitamente. Vide: repentinamente o de improviso.<br />

Suceder a alguno. Lantiña vel lantixaña.<br />

Suceder la vez que le cabe. Mit'arasiña, turkasiña.<br />

-mpi.<br />

Sucederme alguna desgracia. Chijiru vel talaquru<br />

puriña. Vide: acontecer.<br />

Sucesor. Lanti, lantisiri.<br />

Suchi, pescado. Such'i. + Pescarle o sacarle:<br />

jiskusuña, &c.<br />

Sucio. Q'añu, tasasa, qirari, khacha, ch'ayqara, yana,<br />

yawirka vel qhisti, uru.<br />

Suclésimo. Q'añuxtara, &c.<br />

Sudar. Jumayuña, jump'iña, ch'islliña, jumayu<br />

ch'allch'itu, ch'allch'atatitu, qhusqhutatitu. Vide:<br />

-ju. no. 10.<br />

Sudar las papas puestas al sol. Ch'usuña.<br />

Sudor. Jumayu, jump'i, wijila.<br />

Sudor, cuando significa trabajo. Ch'ama. + Comer<br />

del sudor ajeno: jaqina ch'amapa manq'aña vel<br />

iranaqatapa.<br />

Sudado. Jumayutata, &c.<br />

Sudar de suerte que corra el sudor. Jumayu<br />

ch'aqhayaña.<br />

Suegra del yerno. Yuwani. + De la nuera: taykch'i.<br />

Suegra y yerno. Yuwanini tullqani.<br />

Suegra y nuera. Taykch'ini yuqch'ani.<br />

Suegro del yerno. Yuwani. + De la nuera: awkich'i.<br />

Suegro y yerno. Yuwanini tullqani.<br />

Suegro y nuera. Awkich'ini yuqch'ani.<br />

Suelo o tierra. Uraqi.<br />

Suelo de la casa entre pared y pared. Uta taypi,<br />

pampa taypi.<br />

Suelo o tierra cubierta de nieve. Qinalit'ita,<br />

khunukipata<br />

Suelo, asiento del vino, chicha y otras cosas.<br />

Qunchu. Hacerle: qunchukipaña, q'añukipaña.<br />

Suelto, ligero. Ankari, nina nina.<br />

Sueltamente. Nina umaki.<br />

Sueltas o pihuelas. Qhatalli. + Hecharlas: qhatalliña,<br />

qhatallit'aña.<br />

Sueño, obra del dormido. Iki.<br />

Sueño soñado. Samka. + Creer en ellos: samka<br />

jakhuña. Si es para bien o mal: jiskitaki,<br />

yanqhataki samkaña.<br />

Sueño malo. Wati samka. I Vano: qasi, lä, qullu.<br />

Sueño, el rato de tiempo que pasa hasta despertar.<br />

Maya ikira.<br />

Sueño tener o cabecear de sueño. Ikiki ch'awaña,<br />

k'aywaña, nuwaxtaña, nuwakiptaña.<br />

Sueño tener o soñar con pesadilla. Samkana

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!