21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

214 Ludovico Bertonio<br />

Marina, playa del mar. Quta lakha vel quta irarana.<br />

Marinero que entiende en las cosas de la mar o<br />

laguna. Qutakamana.<br />

Marinero de los navíos o barcos. Wampukamana.<br />

Mariposa ordinaria. Kallampatu.<br />

Mariposa mayor cuyas alas son como de pellejo.<br />

Taparaqu.<br />

Mariposa que anda al derredor de las velas<br />

encendidas. Amayana khitapa.<br />

Maroma de ichu o cuero. Simpa.<br />

Martillo. Liq'iña.<br />

Martillar. Liq'iña.<br />

Martirio. Dios layku jiwätakankaña.<br />

Martirizar. Diosna arupa chiqawa sawitha jiwäña.<br />

Más, empero, conjunción. Mäska tullasantska, -ska<br />

pospuesta al nombre o verbo, &c.<br />

Más, cuando hay comparativo. Mämpi, maycha,<br />

juk'ampi, jilampi, llallimpi, ullusä, -sa; pospuesta<br />

al ablativo del comparativo.<br />

Más y más, sin cesar. Amanawiki, t'aqhanawiki vel<br />

amanawi amanawiki.<br />

Más de lo que es menester. Inanumpi, markampi. +<br />

Más vale: mämpi sap'a.<br />

Más que no lo haga que no se me da nada. Janis<br />

lurapa.<br />

Más cerca de lo que es menester. Q'ullq'uthapitataki,<br />

jak'achapiki. + Llegarse más cerca: akiyrijaru<br />

makhataña.<br />

Mascar. Khistuña, ch'amuña.<br />

Mascar coca. Jallchiña, jallpaña.<br />

Mascar para chicha. Muq'uña, jaqhaña, muxch'iña.<br />

Vide: mu-. no. 2, para saber la diferencia.<br />

Mascado así. Muq'uta, &c.<br />

Mascar sin dientes. Qullmuña.<br />

Mascar las palabras o hablar con oscuridad y<br />

demasiada velocidad. Aru qullmukipama,<br />

muxmukipamä, mullmakipamä arusiña.<br />

Máscara. Suxu: Vide: espantajo. + Ponérsela:<br />

suxut'asiña.<br />

Masa de pan. Idem: vel t'ant'a ñatu.<br />

Masa de maíz, para chicha. Piqa.<br />

Masar pan. Ñatuña. + Mal masado: chawa chawa.<br />

Mastín, perro grande. Pastu anuqara.<br />

Mastinazo. Tü tü anuqara vel jach'a anuqara.<br />

Mata de papas y de cualquier otra hierba o planta.<br />

Ali, jut'i.<br />

Mata como alfalfa. Chhijmu.<br />

Mata copada. Chuynu vel suynu.<br />

Mata de la coca. Chullqu sutu.<br />

Mata de una hierba espinosa. Ch'illka.<br />

Mata de unas flores blancas. Llit'ija.<br />

Mata de flor amarilla. Inkawisa.<br />

Mata de las papas, que llaman. Q'iya k'ipa.<br />

Mata como caña. Q'urk'uti.<br />

Mata de las papas, muy copada. Qillampi.<br />

Mata de algodón. Qhiya ali. Y así se dirá de otras<br />

matas anteponiéndoles el nombre propio.<br />

Mata que da espinas para agujas, de los indios.<br />

K'uri ali.<br />

Mata como palma. Urqu urqu.<br />

Mala siempre verde aun después de arrancada o<br />

cortada. Wiñaya wayna.<br />

Matalotaje del camino. Ququ. + Hacerle:<br />

ququchasiña. + comerle: ququt'asiña, ququsiña.<br />

Matar. Jiwäña, jiwayaña.<br />

Matar por venganza o justicia al que mató a otro.<br />

Antisäña.<br />

Matar sin que nadie escape. Jalanawi jiwäña.<br />

Matar gran número. Laqhaña, sat'iña, tukuwaña.<br />

Matar de un golpe. Mänchaña.<br />

Matar los gusanos que roen las chácaras. Pankiraña,<br />

apiraña.<br />

Matar pulgas y piojos con las unas. Ch'inqaña,<br />

ch'inqajaña.<br />

Matarlos con los dientes, como suelen estos indios.<br />

T'uruña.<br />

Matar a porrazos o a coces. Chuymanchaña,<br />

k'iwchanchaña.<br />

Matar con lazo o por castigo. Jakijaña.<br />

Matar la criatura en la cama durmiendo. Ikit'aña,<br />

ikixataña.<br />

Matar la lumbre. Nina phusajata jiwäña, jint'äña.<br />

Vide supra: apagar.<br />

Matarse. Jiwäsiña, jununtasiña.<br />

Matador. Jiwayiri, &c.<br />

Matadura. Qiri, mata.<br />

Matado. Idem: mata, qiri.<br />

Mate de calabaza. Mati.<br />

Mate grande como frasco. Pultutu.<br />

Materia podre. Jimq'i. + Criarla: jimq'itatitu. +<br />

Reventarla: phalläña. + Reventar de suyo:<br />

phallaña, jimq'ichaña.<br />

Materia para aprender a escribir. Qillqarawi.<br />

Maestrona qillqawi.<br />

Materiales cosas. Uraqi yänaka.<br />

Matrimonio. Idem: kasarasiña.<br />

Matronas. Mamanaka. + Llamarlas: matay, mamatay.<br />

Maíz. Tunqu. + Brotar: tunquchasiña. + Sembrarle:<br />

sataña. + Regarle: uqisiña, uqitaña. + Desgranarle:<br />

mucharaña. Vide: tu- no. 14, donde hay otras cosas.<br />

Maíz negro. Qulli tunqu. Jañak'ä.<br />

Maíz duro. Muruch'i, qhama.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!