LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 195<br />
Jugar a los papirotes. T'inkat'asiña.<br />
Jugar a la pelota. Piqusiña.<br />
Jugar los muchachos asiendose unos a otros del<br />
vestido y corriendo a vuelta de culebra.<br />
Jankuraña vel jankuräña.<br />
Juegos vedados. Jani anataja tati sawi anatañanaka.<br />
Jugarlos. Jani anatajatati sawi anataña.<br />
Juegos lícitos. Sap'a anataña.<br />
Jugar o andarse las muelas y otras cosas que se<br />
menean. Anataña, wathaqiña, unuxtaña.<br />
Jugador. Anatakamana. Y según fuere el juego se<br />
tomará el verbo así compuesto.<br />
Juguetón. Anata waqura, anata q'uchu, anata sayraxa,<br />
sichamayu, apanawi, jawq'axa.<br />
Julio mes. K'acha chimu phaxsi.<br />
Junco. Totora.<br />
Juntarse en un lugar: tantasiña, qurisiña, ch'uwisiña,<br />
qhichasiña. Los verbos de movimiento con la<br />
partícula -thapi, como mathapiña, aywithapiña,<br />
&c.<br />
Juntarse, toparse o acompañarse con alguno.<br />
Jakisiña.<br />
Juntarse de tropel. Jump'uxthaptaña, ch'ukuthaptaña.<br />
Juntarse muchas ocupaciones. Luraña vel qama,<br />
iranaqaña, &c. junisi, junithapi, anchawa, jilat'i,<br />
thawithapti, llamch'ithapti.<br />
Juntarse o mezclarse diversas manadas de<br />
hombres o animales y de otras cosas diferentes.<br />
Yaruthaptaña, jarqathaptaña, k'anathaptaña,<br />
qhatathaptaña, qhichithaptaña. Vide: mezclarse.<br />
Juntarse la plata que estaba esparcida en muchas<br />
manos. Qullqi iranuqti. Y todo los verbos de llevar<br />
con la partícula -nuqta, significan lo mismo.<br />
Juntarse o llegar a un mismo pueblo o lugar.<br />
Aywinuqtaña. Y todos los verbos de movimiento<br />
con la partícula -nuqta.<br />
Juntarse mucha gente por sus parcialidades o<br />
compañías. Süchäsiña, tamachasiña.<br />
Juntarse a la borrachera como buitres a la carne<br />
muerta. Kunturi aycharu jiwq'i ätiri ulljasina mäki<br />
chhukuthaptkirikajama, umawiru chhukuthaptiriña,<br />
ch'uythaptiriña.<br />
Juntarse apeñuscarse una manada de gente o<br />
ganado. Mulluq'uthaptaña.<br />
Juntarse marido y mujer para el acto matrimonial.<br />
Jakisiña.<br />
Juntar. Activo. Tantaña, quriña. Y los verbos activos<br />
con la partícula -thapi, y especialmente los que<br />
significan llevar, v.g.<br />
Juntar dos personas. Irpathapiña.<br />
Juntar muchos hombres o animales. Anathapiña.<br />
Juntar libros, reales, &c. Apathapiña, apithapiña.<br />
Y todos los verbos que significan juntarse,<br />
como arriba dijimos, añadiéndoles una diéresis<br />
tantasäña, mathapäña, &c.<br />
Juntar trigo, arena, agua, derramándola junto a<br />
otra. Warathapiña vel waraxataña.<br />
Juntar toda la gente para alguna obra.<br />
Phat'ach'aña, phat'achthapiña.<br />
Juntar piedra, madera, ropa, amontonando.<br />
Suntuña, suntut'aña, suntut'apiña,<br />
qillinkathapiña. Vide: amontonar, contribuir.<br />
Juntar las cosas de muchas partes. Tantathapi<br />
tantaruña. Repitiendo el verbo de aquella<br />
manera, lo cual es común a otros muchos.<br />
Juntar su hacienda y otras co sas en un lugar.<br />
Maxaruchasiña.<br />
Juntamente ir, hablar, &c. Chikaki.<br />
Juntamente los dos, tú y yo, aquél y yo. Nampi<br />
jumampi. Idem: jupampi; y el verbo concuerda con<br />
la persona más principal.<br />
Juntamente en manada. Tantaki, tamapachaki,<br />
qutupachaki.<br />
Juntos los dos iremos, fuímos, vamos, &c. Chikasa<br />
vel chikaja. Y se añadirán -ma -pa, según fuere<br />
menester.<br />
Juntos estar en una casa o lu gar. Mänkakiña.<br />
Junta de gente. Mächasiña, mäwijaña, qurisiña,<br />
tantasiña, tama.<br />
Juntar las manos como para orar. Ampara chikaña,<br />
chikat'aña, chikthapäña, äthapäña.<br />
Junta de caminos. Jakisiri vel Jakisiri thaki.<br />
Junta de dos ríos. Jakisiri jakithaptiri, jawithaptiri<br />
jawira.<br />
Jurar. Suraña, surasiña.<br />
Jurar el nombre de Dios. Diosana sutipa aputaña,<br />
akapi Diosa saña.<br />
Jurar la cruz. Akapi kurusasa vel kurusa suraña.<br />
Jurar diciendo: "a fe de Dios". Aphiti Dios. Son<br />
vocablos corruptos.<br />
Jurar con verdad. Chiqa arusisiña suraña.<br />
Jurar con mentira o en vano. Kasitha inatha,<br />
jamutha, lutitha.<br />
Jurar echándose maldiciones, como decir: Si yo he<br />
hecho esto el diablo me lleve, mal fuego me<br />
queme, mal rayo me parta, la tierra me trague, &c.<br />
Aka lurachita, ukaka nä supayu jakiriki, nina<br />
nakhiriki, Illapu puririki, pachama ma jinq'iriki,<br />
kuna ususa puririki, jaqisa nä manqa jaliriki; donde<br />
es de notar que usan de subjuntivo y no de<br />
optativo.<br />
Jurisdicción poder y mando. Apukankaña. + Tenerla