21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 195<br />

Jugar a los papirotes. T'inkat'asiña.<br />

Jugar a la pelota. Piqusiña.<br />

Jugar los muchachos asiendose unos a otros del<br />

vestido y corriendo a vuelta de culebra.<br />

Jankuraña vel jankuräña.<br />

Juegos vedados. Jani anataja tati sawi anatañanaka.<br />

Jugarlos. Jani anatajatati sawi anataña.<br />

Juegos lícitos. Sap'a anataña.<br />

Jugar o andarse las muelas y otras cosas que se<br />

menean. Anataña, wathaqiña, unuxtaña.<br />

Jugador. Anatakamana. Y según fuere el juego se<br />

tomará el verbo así compuesto.<br />

Juguetón. Anata waqura, anata q'uchu, anata sayraxa,<br />

sichamayu, apanawi, jawq'axa.<br />

Julio mes. K'acha chimu phaxsi.<br />

Junco. Totora.<br />

Juntarse en un lugar: tantasiña, qurisiña, ch'uwisiña,<br />

qhichasiña. Los verbos de movimiento con la<br />

partícula -thapi, como mathapiña, aywithapiña,<br />

&c.<br />

Juntarse, toparse o acompañarse con alguno.<br />

Jakisiña.<br />

Juntarse de tropel. Jump'uxthaptaña, ch'ukuthaptaña.<br />

Juntarse muchas ocupaciones. Luraña vel qama,<br />

iranaqaña, &c. junisi, junithapi, anchawa, jilat'i,<br />

thawithapti, llamch'ithapti.<br />

Juntarse o mezclarse diversas manadas de<br />

hombres o animales y de otras cosas diferentes.<br />

Yaruthaptaña, jarqathaptaña, k'anathaptaña,<br />

qhatathaptaña, qhichithaptaña. Vide: mezclarse.<br />

Juntarse la plata que estaba esparcida en muchas<br />

manos. Qullqi iranuqti. Y todo los verbos de llevar<br />

con la partícula -nuqta, significan lo mismo.<br />

Juntarse o llegar a un mismo pueblo o lugar.<br />

Aywinuqtaña. Y todos los verbos de movimiento<br />

con la partícula -nuqta.<br />

Juntarse mucha gente por sus parcialidades o<br />

compañías. Süchäsiña, tamachasiña.<br />

Juntarse a la borrachera como buitres a la carne<br />

muerta. Kunturi aycharu jiwq'i ätiri ulljasina mäki<br />

chhukuthaptkirikajama, umawiru chhukuthaptiriña,<br />

ch'uythaptiriña.<br />

Juntarse apeñuscarse una manada de gente o<br />

ganado. Mulluq'uthaptaña.<br />

Juntarse marido y mujer para el acto matrimonial.<br />

Jakisiña.<br />

Juntar. Activo. Tantaña, quriña. Y los verbos activos<br />

con la partícula -thapi, y especialmente los que<br />

significan llevar, v.g.<br />

Juntar dos personas. Irpathapiña.<br />

Juntar muchos hombres o animales. Anathapiña.<br />

Juntar libros, reales, &c. Apathapiña, apithapiña.<br />

Y todos los verbos que significan juntarse,<br />

como arriba dijimos, añadiéndoles una diéresis<br />

tantasäña, mathapäña, &c.<br />

Juntar trigo, arena, agua, derramándola junto a<br />

otra. Warathapiña vel waraxataña.<br />

Juntar toda la gente para alguna obra.<br />

Phat'ach'aña, phat'achthapiña.<br />

Juntar piedra, madera, ropa, amontonando.<br />

Suntuña, suntut'aña, suntut'apiña,<br />

qillinkathapiña. Vide: amontonar, contribuir.<br />

Juntar las cosas de muchas partes. Tantathapi<br />

tantaruña. Repitiendo el verbo de aquella<br />

manera, lo cual es común a otros muchos.<br />

Juntar su hacienda y otras co sas en un lugar.<br />

Maxaruchasiña.<br />

Juntamente ir, hablar, &c. Chikaki.<br />

Juntamente los dos, tú y yo, aquél y yo. Nampi<br />

jumampi. Idem: jupampi; y el verbo concuerda con<br />

la persona más principal.<br />

Juntamente en manada. Tantaki, tamapachaki,<br />

qutupachaki.<br />

Juntos los dos iremos, fuímos, vamos, &c. Chikasa<br />

vel chikaja. Y se añadirán -ma -pa, según fuere<br />

menester.<br />

Juntos estar en una casa o lu gar. Mänkakiña.<br />

Junta de gente. Mächasiña, mäwijaña, qurisiña,<br />

tantasiña, tama.<br />

Juntar las manos como para orar. Ampara chikaña,<br />

chikat'aña, chikthapäña, äthapäña.<br />

Junta de caminos. Jakisiri vel Jakisiri thaki.<br />

Junta de dos ríos. Jakisiri jakithaptiri, jawithaptiri<br />

jawira.<br />

Jurar. Suraña, surasiña.<br />

Jurar el nombre de Dios. Diosana sutipa aputaña,<br />

akapi Diosa saña.<br />

Jurar la cruz. Akapi kurusasa vel kurusa suraña.<br />

Jurar diciendo: "a fe de Dios". Aphiti Dios. Son<br />

vocablos corruptos.<br />

Jurar con verdad. Chiqa arusisiña suraña.<br />

Jurar con mentira o en vano. Kasitha inatha,<br />

jamutha, lutitha.<br />

Jurar echándose maldiciones, como decir: Si yo he<br />

hecho esto el diablo me lleve, mal fuego me<br />

queme, mal rayo me parta, la tierra me trague, &c.<br />

Aka lurachita, ukaka nä supayu jakiriki, nina<br />

nakhiriki, Illapu puririki, pachama ma jinq'iriki,<br />

kuna ususa puririki, jaqisa nä manqa jaliriki; donde<br />

es de notar que usan de subjuntivo y no de<br />

optativo.<br />

Jurisdicción poder y mando. Apukankaña. + Tenerla

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!