21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

298 Ludovico Bertonio<br />

Vianda. Manq'a vel manq'aña.<br />

Viandante. Sariri.<br />

Víbora grande da cascabel. Palli vel katari.<br />

Víbora de tras y cuatro brazas. Yawirka.<br />

Víbora pequeñita. Yawri phiqacha. Otras se llaman:<br />

wila k'isk'u, piysana, t'akusu.<br />

Vicio. Yanqha kankaña, yanqha chuyma. )( Jiski<br />

kankaña.<br />

Vicios pegajosos. Lip'i lip'iri, makhata makhatiri<br />

yanqhaña.<br />

Vicioso. Yanqha chuymani.<br />

Vida. Jakaña vel jaka.<br />

Vida breve. Ila puqa jakaña.<br />

Vida larga Jaya pacha. + Mortal, perecedera: ch'iwu<br />

urpu. + Eterna: wiñaya jakaña. + Trabajosa:<br />

qawiña janiña jakaña. + De casados: Kasarata<br />

kankaña. + De continentes: casaranawi jakaña vel<br />

kankaña. De vírgenes: chaxllatpacha tutiña. + Dar<br />

vida: jakäña. Darla buena o mala a alguno: jiski vel<br />

yanqha qamäna.<br />

Vidriero. Qispi kiriri lurakamana.<br />

Vidrioso. Qispijama jani inkat'aña.<br />

Vidro o vidrio. Qispi.<br />

Viejo. Achachi.<br />

Vieja. Apachi.<br />

Vieja ropa, gastada. Mirq'i, llikallika, Vide: roto.<br />

Viejísimo. Uma qullmuri achachi vel maq'a, laq'a,<br />

saxa achachi vel apachi.<br />

Viejo mozo en sus costumbres. Q'ara waxu achachi,<br />

apachi.<br />

Viejo anciano. Yasqa achachi vel yasqa apachi.<br />

Viejo o maduro de edad. Puqu.<br />

Vicuña. Wari sayraxa, sälla.<br />

Viento. Thä.<br />

Viento recio. Jisq'i wayra.<br />

Viento colado. Phust'iri thä. + Moderado: suqi. + Con<br />

lluvia: suxari. + Levantarse: sarutaña vel puriña.<br />

Vientre. Puraka. + De los pájaros: kutiri wanka.<br />

Viga. Q'iru, wika.<br />

Vil cosa, ina vel jaxumalla, jani yäja yä, jani jakhu yä.<br />

Villano. Vide: rústico.<br />

Villacaparo. Idem: vel chiwita, churi tunqu.<br />

Vinagre. Idem. Idem: k'ark'u vino. Idem: chiwaqu,<br />

kutita, jaru, vino.<br />

Vinagre o vinagrillo, enojadizo. Nasxaru, jisk'a<br />

chuyma, ilaki wallaxtani, q'apisiñani, jaluta<br />

chuymani.<br />

Vino. Idem.<br />

Violar doncella. Pakiña, waxlliña, k'üña, p'iyaña.<br />

Violentamente. Ch'amatha.<br />

Violentado. Ch'amakama.<br />

Virgen. Chaxllatpacha tutiri, quqi, llumpaqa<br />

chuymani. Son comunes a varón y mujer. + Jani<br />

chachana inakt'ata, k'ü k'ümä: son propios de<br />

mujer. + Jani marmi llamkt'iri, jani marmi ulltiri,<br />

&c. son propios de varón.<br />

Virginidad. Chaxllatpacha tutiña, k'ükankaña, &c.<br />

Tomando los vocablos propios o comunes según<br />

fuere necesario.<br />

Virote. Viritu.<br />

Virtud. Jiski chuymaniña.<br />

Virtud sólida. Jiski chuymani thurit'ata kantaña.<br />

Virtuoso. Jiski chuymani.<br />

Virtuosamente. Jiski chuymani jaki.<br />

Viruelas. Chuqu usu vel Jank'a usu. + Dar jank'a usu<br />

katutu, purixatitu.<br />

Virrey. Viyriya, Reyana lantipa.<br />

Virreina. Viyrina, jach'a señora.<br />

Visco, tuerto. Q'isu, parqu nayrani, wijsu nayrani. +<br />

Mirar tuerto o visco; q'isutha ulljaña.<br />

Visible. Qhana ulljaña, Idem: ulljaña.<br />

Visiblemente. Qhanaki.<br />

Visitar yendo a casa de alguno. Ullintaña, sart'aña,<br />

ulljaniña.<br />

Vista. Ulljaña. + Tenerla buena: qhana ulljañani, jiski<br />

nayrani. + Tenerla corta: säpi, sarphu.<br />

Viuda. Jijma, waxlliri, chacha jiwiyri.<br />

Viudo. Chupa, marmi jiwiyiri.<br />

Viuda. Jijma, waxlliri vel jachira.<br />

Viudo. Chupa waxlliri, jachïra.<br />

Viudez del varón. Chupakankaña.<br />

Viudez de la mujer. Jijmakankaña.<br />

Vividor granjero. Jaka kutu, tintaña, achuña.<br />

Vivo. Vide supra. Agudo: qallu, q'apa, quli jaqi.<br />

Vivienda, morada. Uta, utkana.<br />

Vivir. Jakaña. 3 -ki.<br />

Vivir en paz. Muxsaki jakaña, qamaña, utkaña.<br />

Vivir en discordia. Ch'axmiki jakaña, qamaña, aja vel<br />

jaychasi tukutanaki, qamaña vel kututusiña,<br />

jurusiña.<br />

Vivir bien o mal. Jiski vel yanqha samaqaña. 3 -qi.<br />

Vivir a gusto. Muxsaki, sap'aki jakaña, qamaña,<br />

utkaña.<br />

Vivir en su trabajo. Qaniña jakaña, qanichasiña<br />

jakaña vel intuña.<br />

Vivir aparte. Jaqhana jakaña, yunitäsiña, yurichasiña,<br />

yurinuqtaña. Él que vive así aparte: jisk'a jaka.<br />

Vivir inquieto. Ch'axmi utkaña.<br />

Vivir en la flor de su edad. Qillampikiña,<br />

thuthumpikiña. )( Su contrario es allqaña.<br />

Vituperar. Vide: afrentar de palabra.<br />

Viveza. Nina nina, tuji tuji jalaña. Vide: presteza,

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!