21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 169<br />

Espigar el maíz. Q'illuchasiña.<br />

Espina. Ch'api, phichaqa, qhiyalla.<br />

Espinar a otro. Ch'apintaña.<br />

Espinarse. Ch'apintasiña. Idem: ch'apijasiña,<br />

q'awsusiña vel q'awantasiña.<br />

Espinazo de los animales y peces. Jikhani, k'ili.<br />

Espinar. Ch'api ch'api, qanjlla qanjlla.<br />

Espinas o cardos. Jachanqara, pulla pulla.<br />

Espinilla de las piernas. Kayu nasa vel kayu wich'u.<br />

Espinoso, hablando de la leña. Turu, ch'uju.<br />

Espirar. Jiwaña, t'aqhaña, thätaxaña.<br />

Espirar el oficio de alcalde, &c. Alcaldeña tukusi,<br />

&c.<br />

Espíritu. Idem: janchiwisa.<br />

Espíritua sin cuerpo. Janchiwisa.<br />

Espiritual devoto. Diosaki amajasiri, Dios yäki<br />

amutiri. + Traer vida espiritual: Diosana sarapaki<br />

saraña, alaxpacha jaqijaki saranaqaña. + Libro<br />

espiritual: Diosana yänakpaki arusiri libro, qillqa.<br />

Esponja. Ch'unkayu. + Chuparla: ch'amususiña.<br />

Esponjoso de muchos hoyos como es pan o piedra,<br />

&c. Lutu lutu, p'utu p'utu, &c. Vide: agujereado.<br />

Esportilla.<br />

Esposas de las manos. Ampara yaphiña. + Echarlas:<br />

apantaña.<br />

Esposa. Idem: vel desposa.<br />

Esposo. Idem: vel desposo.<br />

¿Es posible?. ¿Mitakiti? ¿sim pakiti? ¿simpatixa?<br />

¿simpa chaxa? ¿yatitixa? Pide optativo. Vide: si-<br />

no. 8.<br />

Espuerta.<br />

Espuesto. Vide: expuesto.<br />

Espulgar. Lap'a kukuraña, ullaña, lap'achaña,<br />

ch'iñichaña, ch'inqaña, ch'inqjasiña.<br />

Espulgarse. Lap'a kukurasiña, &c. Añadiendo -si, a<br />

los susodichos verbos.<br />

Espuma. Jupuqu. + Hacerla: jupuquchasiña. + Salir:<br />

jupuqukiptaña, jupuqu tanki, jupuqu muku, jupuqu<br />

thaltaña, jupuqusnuña, jupuqurpäña. + Echarla el<br />

caballo: thalta liwisiña. + Él que está agonizando:<br />

umthuña.<br />

Espumar. Lankaraña, chawuraña.<br />

Espumar con cuchara. Wisllana äraña. + Con la<br />

mano: phiskuraña, sularaña, picharaña, t'ijmiraña.<br />

Espumadera. P'iya p'iya, lutu lutu, p'utu p'utu wislla.<br />

Espumajos. Jupuqu. + Echarlos: umthuña.<br />

Esquillmo de carneros. Mira qawra. Y así de otras<br />

cosas.<br />

Esquina. K'uchu.<br />

Esquinar. K'uchuchaña.<br />

Esquivar, extrañar. Jiwuraña.<br />

Esquivo que de todo hace asco. Jaxutakamana,<br />

tipusikamana.<br />

Esa, esa, eso. Uka.<br />

Es otro más cercano. Jakiri.<br />

Es otro más apartado. Khuri.<br />

Ese mismo. Uka kikhipa.<br />

Esta, este, esto. Aka.<br />

Esto otro. Mayniraki, märaki.<br />

Estable durable. Jaya pachataki.<br />

Estable firme. Thurita, sinti. Vide: firme<br />

Estabilidad. Thuritirikankaña.<br />

Establecer ley. Wiñayataki aru kamachiña.<br />

Establecer costumbre. Wiñayataki luraña thurit'äña.<br />

Establo. Caballo uta.<br />

Estaca de palo. Ch'akuru. + Hincarla: ch'akuntaña,<br />

liq'intaña.<br />

Estaca de telar. Sawu ch'akuru.<br />

Estado de personas en general o modo de vida.<br />

Jakaña, saraña.<br />

Estado de virgen. Chaxllatpacha tutirikankaña, tutiña.<br />

Estado de continencia. Tutiña.<br />

Estado de matrimonio. Kasaratakankaña, kasarasina.<br />

Estado de religioso. Religioso vel padre, fraile vel<br />

monjakankaña.<br />

Estado bajo. Ina jaqikankaña.<br />

Estado de nobleza. Mayqukan kaña vel saranaqaña.<br />

Estado mediano. Taypi jaqiki saranaqaña. + Dar<br />

estado de matrimonio a sus hijos: kasara siñataki<br />

yuqajataki, phuchajataki churasiña. Y así diremos<br />

padre, fraile o monjataki churasiña. + Tomarle de<br />

casado: kasarasiña, y la mujer jaysaña. + Tomarle<br />

de religioso: fraile vel monja, maluña.<br />

Estado o estatura de un hombre. Jaqi sä. + Crecer el<br />

trigo así: triqu jaqi sä ali.<br />

Estallido. Q'uq'ux q'uq'uxtaña vel q'apax q'apaxtaña. +<br />

Darle: q'uq'ux q'uq'uxraña. + Darle la madera:<br />

q'aq'ax q'aq'axtaña.<br />

Estampar. Moldiña.<br />

Estampa. Papela qillqa, imagen.<br />

Estampida dar. Aru ch'iqitati saratati, matati, apatati.<br />

Estancar o parar en la obra o ejercicio. Amutawija,<br />

amajasawi ja armaña, jaytaña.<br />

Estanco poner en vender. Mayniki alaxapa saña.<br />

Estancarse la sangre o cualquier licor que salía.<br />

Ch'amatxaña, wañataxaña.<br />

Estancarse la leche. Ñuñu chaqi wañataxi.<br />

Estancia o dormida del ganado. Jipiña. + Ponerla:<br />

uywaña qallaraña. + Comenzarla con algún<br />

número de ganado: jipiña vel uyu vel kachi<br />

katusiña.<br />

Estandarte, bandera. La bandera.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!