21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

238 Ludovico Bertonio<br />

Pasar delante dejando atrás a su compañero.<br />

Jilarasiña, llallirasiña, jaytarasiña, )( sullkarasiña.<br />

Pasar o llevar una cosa de una parte a otra.<br />

Apakipaña. Y todos los verbos de movimiento con<br />

la partícula -kipa.<br />

Pasar por encima, salvando algo. Chillqikipaña,<br />

kapakipaña.<br />

Pasar algo sin contar. Jakhukipaña, chinukipaña.<br />

Pasar sin dar a alguno como da a los demás.<br />

Jaytakipaña, chillqikipaña, luqakipaña.<br />

Pasar hambre. Ch'illachasiña, manq'a jallaxchiña.<br />

Pasar llevando a otro a la parte contraria del río o<br />

del lugar donde está; irpakataña. Apakataña. Y<br />

todos los verbos de llevar con la partícula -kata.<br />

Pasar hambre el pueblo, con la mucha esterilidad.<br />

Mach'asiña, mach'a pachankaña.<br />

Pasar trabajos. Vide: padecer.<br />

Pasar de medio día. Inti thalaxkipti, jaqhukipti,<br />

jalakipti.<br />

Pasar el día en alguna ocupación. Jayp'uwäña. + La<br />

noche: uruwaña. Vide: anochecer.<br />

Pasada la media noche. Chika llallipaña.<br />

Pasar la vida con descanso. Jiskina qamaña,<br />

utt'awaña, sarawaña, qamawaña vel jiski qamañani,<br />

ikiñaniña.<br />

Pasaría con medianía. Wakitaki qamiriña,<br />

qamañaniña.<br />

Pasar el rio a vado o a pie. Iñakataña. + Con balsa:<br />

wampukataña. + De cualquiera manera:<br />

makhataña.<br />

Pasar de allá acá: makhataniña, &c. Añadiendo -ni.<br />

Pasar. Vide: traspasar.<br />

Pasar la comida o bebida tragándola. Manq'antaña,<br />

umantaña, manq'arpäña, &c.<br />

Pasar un mes o año de enfermedad. Ususiña mä<br />

phaxsi, mä mara makipaña.<br />

Pasar tiempo. Vide: desenfadarse.<br />

Pasarse a vivir a otra parte con su hato. Astasiña.<br />

Pasarse el día, mes, &c. Makipaña.<br />

Pasárseme de la memoria. Vide: olvidarse.<br />

Pasarse al bando contrario. Märu wakitaña.<br />

Pasarse el papel y rezumarse las vasijas.<br />

Ch'injrusuña vel ch'uwasuña.<br />

Pasarse la ocasión de haber algo o gozarlo. Vide:<br />

dejar.<br />

Pasearse. Pasiyaña vel pasiyasaki saranaqaña,<br />

pasiyanaqaña, 3 -qi.<br />

Pasar o secar al sol. Qamachaña, qhuruchaña vel<br />

wañat'äña, surachaña. + Pasado así: khama, sura,<br />

durazno khama, &c.<br />

Pasas. Pasasa.<br />

Pasito, quedíto. Jakhasaki.<br />

Paso. Chillqi. + Echarle: chillqiña. + Andar en malos<br />

pasos. Vida: vivir mal.<br />

Paso a paso, poco a poco. Jiskitaki, jukhataki,<br />

jiskiñakataki, jiski chuymaki.<br />

Paso malo de pasar. Saraña, sarkataña, makhataña,<br />

makipaña yanqhawa.<br />

Paso bueno. Sarañakiwa.<br />

Paso de las bestias. Sara. + Tenerle bueno o malo:<br />

jiski. Idem: yanqha saraniwa. + Tenerle de dos en<br />

dos: jaytarasiña. + Tenerle de andadura: suchuña<br />

vel suchu saraña.<br />

Pasto. Juniña, juni.<br />

Pastorear. Awatiña.<br />

Pastor. Awatiri.<br />

Pata de animal. Kayu. Vide: pisadas.<br />

Patacón. Sara.<br />

Patear de enojo. Mat'aqisiña, takiqasiña, mathusiña,<br />

thukiqasiña, thaylliqasiña.<br />

Patio. Uyu. Vide: cementerio.<br />

Patituerto. Lama.<br />

Pato grande. Wallata.<br />

Pato negro de la laguna. Suqa.<br />

Pato o añade. Uwasa, uwasi.<br />

Patrimonio. Naru puriri awkijana haciendapa, Idem:<br />

taykajana.<br />

Patrón. Vide: padre defensor, amparu. + Tomar por<br />

patrón al santo: awkijataki, jakayirijataki,<br />

atamarapirijataki, waqaychirijataki satusiña.<br />

Patudo. Kayupallalla vel jant'akhu, uwasi, pirari,<br />

jamp'atu, t'alaxtusnuwata, llaquta, jiskallu,<br />

takimt'alla. Todos los cuales nombres se han de<br />

posponer a: kayu.<br />

Pavesa del ichu quemado. Siwayu. + De las<br />

candelas. Qhiya.<br />

Pajarito que comienza a votar. Irpa phü.<br />

Pajarito de suyo siempre pequeño. Jisk'a jamach'i; y<br />

los más ordinarios son estos Ch'irijaña: pardo<br />

oscuro. Ch'ixta: pardo frailesco. Ch'isllunkä; negro<br />

y amarillo. Ch'iwta: azul o pardo claro. Liq'i<br />

yaqana: pardo frailesco. Luri: negro y la garganta<br />

verde o azul, por otro nombre, tuminillu. Nasa<br />

tunqu: frailesco. Pachaxiri: negro y amarillo.<br />

Phichunchä: Frailesco oscuro. Kamantira: azul.<br />

Kanasqiru: muy pintado. Puku puku: como perdiz<br />

pequeña. K'iwna: de plumas pardas.<br />

Pájaro no pequeño sino de buen tamaño. Jamach'i.<br />

Los ordinarios son estos: allqamari; entreverado de<br />

negro y blanco, y este mismo se llama suwamari<br />

cuando es pollito y por metáfora al que es aprendiz<br />

llaman suwa mari, y al que ya sabe allqamari. Vide:

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!