21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 269<br />

Resistir, no dejarse vencer. Wayut'asiña, tinkut'aña,<br />

tukit'aña, ch'akt'aña.<br />

Resollar. Samusuña, samana khasusuña, jakhusuña.<br />

Resollar con pana. Samana qharqhaña.<br />

Resolverse, tornarse en algo. Tukuna.<br />

Resolverse en lágrimas. Jacha tukuña. + En nada:<br />

japhallaru, ch'usaru maña, tukuña.<br />

Resolverse de hacer, de ir, &c. Luraja, saraja saña,<br />

sapiniña.<br />

Resonar. Vide: retumbar.<br />

Respirar. Vide: resollar.<br />

Respirar. Vide: descansar.<br />

Respiradero. Samusuña.<br />

Respiración. Samusuña.<br />

Respetar. Jaxsaraña, jakhuña.<br />

Respetado. Jaxsarawi, jakhuta, vel qallisäni jaqi.<br />

Resplandecer el sol. Lupiña qanqiña.<br />

Resplandecer la luna. Phaxsiña.<br />

Resplandecer las estrellas y otras cosas: Llijuña,<br />

p'allchax p'allchaxtaña, lapax lapaxtaña, llipix<br />

llipixtaña, antax antaxtaña, paqal paqaltaña,<br />

k'aliña. Vide: relumbrar. Y todos los verbos<br />

repetidos como éstos tienen también su<br />

significación, aunque no se repitan, pero no es tan<br />

propia porque esta lengua usa mucho de esta<br />

manera de repetición en otros muchos verbos,<br />

aunque como digo no es necesario.<br />

Resplandecer o reverberar mucho las estrellas.<br />

Achusiña. Y éste no es para otras cosas.<br />

Resplandecer extendiéndose mucho la luz.<br />

P'allchatataña, qhanatataña, qanqitataña.<br />

Resplandeciente. Llijuri, p'allchiri, qhaniri, k'aliri.<br />

Resplandeciente como vidrio o como cristal. Qhispi.<br />

Resplandor del sol. Lupi, qhana.<br />

Responder a la razón que otro dice. Sarakiña.<br />

Responder por mensaje. Aru apaxaña, iräxaña.<br />

Responder repitiendo el que dice la doctrina, &c.<br />

Irxäña, yatixäña, arkaxäña.<br />

Responder. Vide: rezongar.<br />

Responder cuando es llamado y dando señal que<br />

oyó. Jaysaña.<br />

Resquicio de las puertas, &c. K'ark'a, laxra, k'ä.<br />

Restañarse la sangre. Wañat'xaña, pharat'xaña.<br />

Restituir. Churaxaña vel kutäxaña.<br />

Resuello. Vide: aliento, huelgo.<br />

Resumir en pocas palabras. Aru pallathapiña,<br />

takathapiña. Idem: k'arathapiña.<br />

Resucitar el muerto. Jakatatxaña, jakaxaña.<br />

Resucitar a otro como hacia N. Señor Jesucristo y<br />

los Santos por virtud de Dios. Jakatatäxaña.<br />

Resucitar, escapando de peligro. Jakaña, qhispiña.<br />

Resurrección. Jakatataña vel jakatatxaña.<br />

Resurtir o que se arroja a la pared. Kutinixaña. +<br />

Lo que se arroja en el suelo: jalutaña vel thuqutaña.<br />

Resurtir la voz haciendo eco. Ch'ax ch'axtaña,<br />

arkxäsiña.<br />

Resurtir o saltar el trigo, arena y agua, &c. Cuando<br />

la derraman. Jaluthaltaña, ch'alluthaltaña.<br />

Retazo de chácaras o piezas de paño. Ch'uru, pilla,<br />

phut'u, puchu.<br />

Retener lo ajeno. Katujasiña, apjasiña, jani antutaña.<br />

Retención de orina. Yaqha t'aqhaña. + Tenerla: yaqha<br />

t'aqitu.<br />

Retirarse. Kutixaña.<br />

Retirado. Jaqhaqata, qawakachi.<br />

Retozar. Llamkt'aña, khichilläña, anatäña, katut'aña,<br />

inkawäsiña, q'apich'ukiña, q'aphiwäsiña.<br />

Retozar las bestias jugando en el campo. Sink'usiña,<br />

k'usk'isiña.<br />

Retoñecer o reverdecer los árboles sembrados, &c.<br />

Alitatxaña, chillkitatxaña.<br />

Retorcimiento de los hilos y otras cosas así. Ch'illa.<br />

Retorcerse así o como añudarse por ser demasiado<br />

torcido. Ch'illaptaña.<br />

Retorcerse las tripas. Jiphilla millk'ut'asi, millk'ut'itu.<br />

Retorcido o amortado o corvo. K'awsu, q'inq'u,<br />

parqu, tawsi.<br />

Retorcerse así. K'awsuptaña, &c.<br />

Retorcer así. K'awsuptaña, &c.<br />

Retortero, v.g. Trájome al retortero engañándome:<br />

llullakipa, llullarurutu, llullawäsitu. + Traer al<br />

retortero no dejando descansar: jiskhakipa<br />

jiskharuruña.<br />

Retraer a otro de mal o da bien. Wanichaña,<br />

wanäña.<br />

Retraer a uno para que no oiga misa como solía.<br />

Misa isapaña, wanichaña, wanäña.<br />

Retraerse huyendo. Phatintaña, phat'ikataña,<br />

marintaña, &c.<br />

Retrato, figura. Ajanu, ullinaqa.<br />

Retrato vino de Pedro, &c. Pedro maq'aki, janaki,<br />

kikpaki.<br />

Retrato del demonio en la figura o en el trato.<br />

Supayujaki, maq'aki vel kikipaki, &c.<br />

Retumbar, resonar. Jiniqaña. 3 -qi, asajaña,<br />

kharkhatiña.<br />

Revelar. Qhanachaña. Vide: declarar<br />

Revender. Alajaxaña.<br />

Revenirse. Mik'iptaña, muk'iptaña.<br />

Revenido. Mik'i vel muk'i.<br />

Reverberar. Vide: resplandecer.<br />

Reverdecer. Vide: retoñecer.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!