LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vocabulario de la Lengua Aymara 269<br />
Resistir, no dejarse vencer. Wayut'asiña, tinkut'aña,<br />
tukit'aña, ch'akt'aña.<br />
Resollar. Samusuña, samana khasusuña, jakhusuña.<br />
Resollar con pana. Samana qharqhaña.<br />
Resolverse, tornarse en algo. Tukuna.<br />
Resolverse en lágrimas. Jacha tukuña. + En nada:<br />
japhallaru, ch'usaru maña, tukuña.<br />
Resolverse de hacer, de ir, &c. Luraja, saraja saña,<br />
sapiniña.<br />
Resonar. Vide: retumbar.<br />
Respirar. Vide: resollar.<br />
Respirar. Vide: descansar.<br />
Respiradero. Samusuña.<br />
Respiración. Samusuña.<br />
Respetar. Jaxsaraña, jakhuña.<br />
Respetado. Jaxsarawi, jakhuta, vel qallisäni jaqi.<br />
Resplandecer el sol. Lupiña qanqiña.<br />
Resplandecer la luna. Phaxsiña.<br />
Resplandecer las estrellas y otras cosas: Llijuña,<br />
p'allchax p'allchaxtaña, lapax lapaxtaña, llipix<br />
llipixtaña, antax antaxtaña, paqal paqaltaña,<br />
k'aliña. Vide: relumbrar. Y todos los verbos<br />
repetidos como éstos tienen también su<br />
significación, aunque no se repitan, pero no es tan<br />
propia porque esta lengua usa mucho de esta<br />
manera de repetición en otros muchos verbos,<br />
aunque como digo no es necesario.<br />
Resplandecer o reverberar mucho las estrellas.<br />
Achusiña. Y éste no es para otras cosas.<br />
Resplandecer extendiéndose mucho la luz.<br />
P'allchatataña, qhanatataña, qanqitataña.<br />
Resplandeciente. Llijuri, p'allchiri, qhaniri, k'aliri.<br />
Resplandeciente como vidrio o como cristal. Qhispi.<br />
Resplandor del sol. Lupi, qhana.<br />
Responder a la razón que otro dice. Sarakiña.<br />
Responder por mensaje. Aru apaxaña, iräxaña.<br />
Responder repitiendo el que dice la doctrina, &c.<br />
Irxäña, yatixäña, arkaxäña.<br />
Responder. Vide: rezongar.<br />
Responder cuando es llamado y dando señal que<br />
oyó. Jaysaña.<br />
Resquicio de las puertas, &c. K'ark'a, laxra, k'ä.<br />
Restañarse la sangre. Wañat'xaña, pharat'xaña.<br />
Restituir. Churaxaña vel kutäxaña.<br />
Resuello. Vide: aliento, huelgo.<br />
Resumir en pocas palabras. Aru pallathapiña,<br />
takathapiña. Idem: k'arathapiña.<br />
Resucitar el muerto. Jakatatxaña, jakaxaña.<br />
Resucitar a otro como hacia N. Señor Jesucristo y<br />
los Santos por virtud de Dios. Jakatatäxaña.<br />
Resucitar, escapando de peligro. Jakaña, qhispiña.<br />
Resurrección. Jakatataña vel jakatatxaña.<br />
Resurtir o que se arroja a la pared. Kutinixaña. +<br />
Lo que se arroja en el suelo: jalutaña vel thuqutaña.<br />
Resurtir la voz haciendo eco. Ch'ax ch'axtaña,<br />
arkxäsiña.<br />
Resurtir o saltar el trigo, arena y agua, &c. Cuando<br />
la derraman. Jaluthaltaña, ch'alluthaltaña.<br />
Retazo de chácaras o piezas de paño. Ch'uru, pilla,<br />
phut'u, puchu.<br />
Retener lo ajeno. Katujasiña, apjasiña, jani antutaña.<br />
Retención de orina. Yaqha t'aqhaña. + Tenerla: yaqha<br />
t'aqitu.<br />
Retirarse. Kutixaña.<br />
Retirado. Jaqhaqata, qawakachi.<br />
Retozar. Llamkt'aña, khichilläña, anatäña, katut'aña,<br />
inkawäsiña, q'apich'ukiña, q'aphiwäsiña.<br />
Retozar las bestias jugando en el campo. Sink'usiña,<br />
k'usk'isiña.<br />
Retoñecer o reverdecer los árboles sembrados, &c.<br />
Alitatxaña, chillkitatxaña.<br />
Retorcimiento de los hilos y otras cosas así. Ch'illa.<br />
Retorcerse así o como añudarse por ser demasiado<br />
torcido. Ch'illaptaña.<br />
Retorcerse las tripas. Jiphilla millk'ut'asi, millk'ut'itu.<br />
Retorcido o amortado o corvo. K'awsu, q'inq'u,<br />
parqu, tawsi.<br />
Retorcerse así. K'awsuptaña, &c.<br />
Retorcer así. K'awsuptaña, &c.<br />
Retortero, v.g. Trájome al retortero engañándome:<br />
llullakipa, llullarurutu, llullawäsitu. + Traer al<br />
retortero no dejando descansar: jiskhakipa<br />
jiskharuruña.<br />
Retraer a otro de mal o da bien. Wanichaña,<br />
wanäña.<br />
Retraer a uno para que no oiga misa como solía.<br />
Misa isapaña, wanichaña, wanäña.<br />
Retraerse huyendo. Phatintaña, phat'ikataña,<br />
marintaña, &c.<br />
Retrato, figura. Ajanu, ullinaqa.<br />
Retrato vino de Pedro, &c. Pedro maq'aki, janaki,<br />
kikpaki.<br />
Retrato del demonio en la figura o en el trato.<br />
Supayujaki, maq'aki vel kikipaki, &c.<br />
Retumbar, resonar. Jiniqaña. 3 -qi, asajaña,<br />
kharkhatiña.<br />
Revelar. Qhanachaña. Vide: declarar<br />
Revender. Alajaxaña.<br />
Revenirse. Mik'iptaña, muk'iptaña.<br />
Revenido. Mik'i vel muk'i.<br />
Reverberar. Vide: resplandecer.<br />
Reverdecer. Vide: retoñecer.