21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

172 Ludovico Bertonio<br />

pirqawijamakiwa. Y así se hará en otras muchas<br />

cosas con el participio en -wi.<br />

Estarse muriendo. Jiskaskakiña, jiwiriyjaña,<br />

t'aqirijaña, niya jiwaja saña.<br />

Estatua de hombre. Qala, yawri vel k'ullu jaqi. De<br />

león: qala puma, &c.<br />

Estatura de hombre. Vide: estado.<br />

Extender la mano o el pie. Ätataña<br />

Extender, el pie uno que esta echado. Wat'atataña.<br />

Extender el cuello. Jiskatataña vel ätataña.<br />

Extender tirando de algo. Wayut'ataña, jiskat'ataña.<br />

Extender la vista. Ullunuqaña.<br />

Extendido estar. Ikitataña, -ru.<br />

Extender la mano alcanzando para otro, dándolo.<br />

Luqarpäña.<br />

Extenderse alargándose o en sanchándose. Vide:<br />

estirarse.<br />

Estera de ichu. Silu. + Coserla: t'iriña. + Hacerla:<br />

k'anaña.<br />

Estera de enea o caña. Qincha. + Hacerla: qincha<br />

ch'ukuña.<br />

Esterar el suelo. Siluna jant'akuña.<br />

Esterar la cubierta o techo de la casa, alcoba, &c.<br />

Janaxaña, achiwaxataña.<br />

Esterar la cama al derredor. Qinchakipaña,<br />

qinchaqasiña.<br />

Estercolar la chácara al tiempo de sembrar.<br />

Wanunchaña, wanut'aña, wanumpi sataña.<br />

Estercolarla después de sembrada. Yapu mujuña,<br />

mujusiña.<br />

Estercolarla el ganado, estan do o durmiendo en<br />

ella. Jamaxäña, jamäña, jamäsiña, q'ächäsiña.<br />

Estercoladero por donde todo los animales<br />

despiden los excrementos. Jamaña, ch'ina, jama<br />

p'iya.<br />

Estéril que no pare. Qumi. Este vocablo es general. +<br />

Mujer estéril: Sumu, yunka, wakhu. + Oveja<br />

estéril: lawsani qawra, uwisa, &c. + Árbol, maíz,<br />

&c. uraya, urawaya, sumu, jani achuri. + Campo:<br />

qumi, yanqha. + Año: mach'a mara. + Papas que<br />

sembradas no nacen: tunu juykhu, qata, paxu,<br />

sunura, qatarata, Idem: paxurata.<br />

Esterilidad. Qumikankaña, &c.<br />

Esterilidad del año. Mach'pacha.<br />

Esterillas de ichu con que hacen sus casitas por los<br />

campos. Jat'arana. + Hacerlas sobre sus palos:<br />

utachaña.<br />

Estese así. Uksakipha, ukispha.<br />

Estevado. Chara killqa, kapatatata, kapatarki.<br />

Estiércol. Jama.<br />

Estiércol menudo ovejuno, &c. Thaxa.<br />

Estiércol así hecho brasa. Thaxa phuru.<br />

Estiércol para fertilizar la tierra. Wanu.<br />

Estiércol aplastado que por las estancias y corrales.<br />

Q'ä.<br />

Estimar en mucho. Ancha jakhuña, ancha<br />

yupaychaña.<br />

Estimar en poco. Pisiru phintaru jakhuña.<br />

Estimar en menos la plata que la honra. Chupiña<br />

qullqi pisiru jakhuña.<br />

Estimarla en más. Mämpi jakhuña.<br />

Estimarse en mucho. Jakhusiña, anchasnaqaña,<br />

jilasnaqaña, apusnaqaña. Vide: ensoberbecerse.<br />

Estimarse en poco. Pisiru jakhusiña. Alit'asiña,<br />

arpht'asiña. Vide: humillarse.<br />

Estima. Jakhu. + De grande estima: ancha jakhu, +<br />

De poca: pisi jakhuki. + Ser de estima lo que no<br />

era: jakhuxaña.<br />

Estimación de sí. Anchasnaqaña, &c.<br />

Estimar por sabio, bueno, &c. Amawt'aru katuña,<br />

amawt'awa saña.<br />

Estimado por tal. Amawt'aru katuta, sawi.<br />

Estimar algo en cien pesos. Patakataki, patakan<br />

chanipawa saña.<br />

Estío. Lupipacha, awti pacha.<br />

Estirar. Wayutataña, jiskhatataña, much'atataña. Vide:<br />

tender.<br />

Estirar pellejos y cosas así. Yakiqaña, wayuqaña.<br />

Estirarse así de suyo, dar de sí. Yakisiña, jiskhasiña.<br />

Estirarse. Video: desperezarse, tenderse.<br />

Estocada. Jununtaña. + Darla: jununtaña. + Darse:<br />

jununtasiña.<br />

Estómago, receptáculo de la comida. Juykhu wawa.<br />

Estómago o ternilla que está en su derecho.<br />

Chuyma K'apa. + Doler: Chuyma janaxa, chuyma<br />

k'apa usutu. + Revolverse: chuyma khiwthaltitu vel<br />

khiwku thaltitu, llujuthaltitu, unkuthaltitu.<br />

Estornudar. Achuña.<br />

Estornudo. Achuña.<br />

Estorbar impedir. Quluwaña, khüskäña, jayrasäña.<br />

Estorbar desbaratando el intanto. Chijit'aña,<br />

chijijalantaña.<br />

Estorbar dando pesadumbre. Ch'axmiña, q'aq'uta.<br />

Estorbar de palabra para que no haga. Jani luramti,<br />

jani lurajatati saña; qhillana willit'aña.<br />

Estorbar para que no alcance poniendo tachas.<br />

Wanuña.<br />

Estrado para tender. Jant'aku.<br />

Estrecho. Vide: angosto.<br />

Estrechar. Vide: ensangostar.<br />

Estrechos estar. Vide: apretados.<br />

Estrella. Wara wara.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!