21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 329<br />

discreción.<br />

Chuymani. Uno que tiene discreción.<br />

Chuymawisa. Tonto, sin juicio.<br />

Chuyma aphalla. Tonto sin seso.<br />

Chuymaxtara. Sabio, entendido.<br />

Chuyma k'apa. Pecho o parte que está en derecho del<br />

corazón.<br />

Chuyma llujuthaltitu khiwkuthaltitu, pituthaltitu.<br />

Tener gana de vomitar, revolverse el estómago o<br />

entrañas.<br />

Chuymat'aña. Maquinar, trazar en su pensamiento.<br />

Luntataki chuymat'i: no está maquinando sino en<br />

hurtar.<br />

Chuymaxaruchasiña. Amar mucho alguna cosa.<br />

Chuyma chhaqhasiña. Perder el juicio, no acordarse.<br />

Chuyma chhaqitu. Idem.<br />

Chuyma chhaqhutitu. Idem.<br />

Chuyma jayphut'itu. Idem.<br />

Chuyma jayphurtitu. Idem.<br />

Chuyma pantasitu. Idem.<br />

Chuyma amajasitu. Acordarse.<br />

Chuymakataña. Pensar cómo se hará del bando de<br />

alguno. Otros muchos modos se hallarán entre las<br />

frases en este vocablo o dicción chuyma.<br />

Chuyma. El corazón de los árboles y de otras cosas. +<br />

Las pepitas de las frutas. + El hueso de los<br />

duraznos y otras frutas que le tienen.<br />

Chuynu. Estiércol de los carnero, ovejas, &c. que es<br />

como grano, pero junto como racimo. Él que es<br />

cada grano de por sí, se dice thaxa.<br />

Chuynu chuynu aliña. Crecer las matas de papas y de<br />

otras cosas muy copadas y viciosas, cuando el año<br />

es fértil.<br />

CHH<br />

Chhala. Montoncito que dan como por medida las<br />

vendedoras en su mercado.<br />

Chhalla. La caña del maíz después de desgranado y<br />

suelen darla a las bestias.<br />

Chhallmaña, q'upaña. Desmenuzar, allanando la<br />

tierra.<br />

Chhallmasiña, nuwasiña. Darse de calabazadas.<br />

Chhana, mit'a. Una temporada en que suele haber<br />

algo. Chanajana: en mi tiempo. + Kunakamanasa<br />

chhana mit'akiwa, nana tukusimä juchawa: todo<br />

negocio y obligación de trabajo tiene tiempo<br />

limitado; pero el que yo tengo nunca se acaba. +<br />

Kuna kamakisa kuna mutukisa chhanakiwa<br />

mit'akiwa: todo mando y oficio honroso y todo<br />

trabajo también dura sólo una temporada. +<br />

Infiernona t'aqhisiña jani mit'akiti, chhanakiti,<br />

mäska t'aqhanawikiwa.<br />

Chhankhaña vel chuchaña. Hablar sin tino, al aire.<br />

Chhankt'aña, llamkt'aña. Tocar.<br />

Chhapa pirqa. Pared mal enlucida, Janqhara. Idem.<br />

Chhaqhaña. 3 -qi. Perderse desaparecerse, irse por<br />

ahí.<br />

Chhaqhutaña. Desaparecerse en un momento.<br />

Chhaqhutarapiña. Desaparecerse al que le estaba<br />

mirando. Usase con transición. Chaqhutarapitu:<br />

desaparecérseme.<br />

Chhaqhäsiña. Perdérseme algo. Mä libro<br />

chhaqhäsiña: perdido se me ha un libro. Chuyma<br />

chhaqhäsiña: perder el juicio.<br />

Chhaqhäsiña. El perder o pérdida. Jani chuyma<br />

chhaqhäsiñakama umamti: no bebas hasta perder el<br />

juicio.<br />

Chhakhaxataña, paltaxataña. Poner algo sobre la<br />

carga para que lleve.<br />

Chhaxinaña. Ir al rebusco de la viña, árboles, papas,<br />

maíz, &c. después de la cosecha.<br />

Chhaxmaraña. Idem.<br />

Chhaxraña, sullaña. Arrastrar.<br />

Chhaxranaqaña. Andar arrastrando de acá para allá.<br />

Chhaxrantaña. Meter arrastrando.<br />

Chhaxranttaña. Deslizarse la soga con mucho ruido<br />

llevada de algún peso.<br />

Chhaxrusuña. Sacar arrastrando.<br />

Chhaxramukuña. Arrastrar por ahí, llevándolo<br />

escondidamente.<br />

Chhaxchaña, phaxchaña. Hacer ruido el río o agua<br />

que sale por algún caño. + Qapu chaxchaña vel<br />

jawiqaña: hilar a priesa con ruido.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!