21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 289<br />

Ponérsela: toquillat'asiña, cordonat'asiña.<br />

Torcer hilo con huso. K'antaña.<br />

Torcer con las palmas de las manos. Phalaña,<br />

phalakipaña.<br />

Torcer las palabras de otro. Aru q'inq'ut'äña,<br />

millk'uña, phalaña.<br />

Torcer. Vide: entortar, tuerto, corvo.<br />

Torcer brazo, pierna, &c. Q'iwit'aña, millk'ut'aña.<br />

Torcer los brazos atrás a las espaldas. Äkipaña,<br />

qhaqhakipaña, millk'ukipaña, pakikipaña.<br />

Torcer hilos de tres. Kimsat'aña, murqhut'aña. + De<br />

dos, tres, cuatro y cinco: Patarphit'aña, patarphi,<br />

q'iwt'aña, &c.<br />

Torcer una soga de ichu, de tres ramales. Mulläña.<br />

Torcer el camino. Pallqaña. 3 -qi.<br />

Torcer rapa mojada. Ch'iwraña.<br />

Torcerse. Vide: tuerto, corvo.<br />

Torcido. Ibidem.<br />

Tordo, pájaro. Chiwaqu.<br />

Tormento que se da a los indiciados de algo.<br />

Tormento. + Darle: tormentot'aña, wayukataña. +<br />

Pasarle sin confesar: mutuña atipaña.<br />

Tormentos del infierno. Infierno mutuñanaka,<br />

kunamana phichu phichu mutuñanaka.<br />

Tormento de fuego. Ninana junt'ujasiña.<br />

Tomar. Vide: volver.<br />

Tomar a hacer algo segundando. Wasinchaña,<br />

wasitha luraña.<br />

Tornasol, ropa o seda que tiene visos. Watiqa isi,<br />

paya samiri isi.<br />

Torniscón. T'axllirpäña, pukarpäña. + Darle:<br />

taxllirpäña, &c.<br />

Torpe, deshonesto. Q'añu. + Palabras o cantares así:<br />

Q'añu aru. Idem: q'añu waruru vel wararu.<br />

Torre de las campanas. Turi.<br />

Torre fortaleza. Pukara.<br />

Torta de papas cocidas y puestas al sereno. Qhati<br />

thä.<br />

Torta de quinua puesta al sereno. Akhu vel juchha<br />

thä. + Hacerla: thächaña. + Comerla: t'uruña.<br />

Torta así de maíz. Jak'u thä.<br />

Tortillas de hierba con que tiñen de colorado.<br />

Maxnu.<br />

Tortillas de quinua como bonete de clérigos. Mutu.<br />

Y ese nombre también tienen puesto al bonete.<br />

Tortilla de otras cosas. Pallada. Anteponiéndole, lik'i,<br />

ñiq'i, &c. según la cosa de que fuere.<br />

Tortilla o bollo de maíz. Tunqu t'ant'a.<br />

Tórtola. Kitu, kullkutä, qhurukuta; diterencianse algo.<br />

Tortuga de esta tierra. Kirkichu. + Levantarle<br />

cuando hurtan algo: kirkichu sät'äña; es<br />

superstición de indios.<br />

Torbellino grande del aire. Vide: remolino.<br />

Tos del pecho. Uju. + Tenerla: ujutaña. + Arrancarla:<br />

ujusuña, uju jaqhusuña, ujurpaña. + Escupirla:<br />

thuwa, thuwa saña.<br />

Toser. Ujuña. Si son muchos juntos: uju upuña. +<br />

Muchas veces: uju ujuña.<br />

Tosco. Ch'awa ch'awa. Vide: tolondrones.<br />

Tostón, medio peso. Ch'ixta. Idem: ch'axta. Porque la<br />

a, antes x suele muchas veces volverse en i como<br />

juchixtara, &c.<br />

Tostar maíz o quinua en algún tiesto. Jamp'iña,<br />

jawriña. + Maíz así tostado o quinua: jamp'i.<br />

Tostar choclos de maíz. Phurkasiña, thuxisiña,<br />

chaxchisiña.<br />

Tostar como castañas en sartén. Pump'äña.<br />

Tostar el rescoldo. Phurkantaña, sirqintaña.<br />

Tostar rebanadas de pan. Phurkaxataña.<br />

Tostadas de pan. Phurkata t'ant'a.<br />

Tostado, endurecido al sol. Qhuruptata.<br />

Tostarse al sol. Lupitha qhatikipaña, waykukipaña,<br />

ch'arakipaña, mäwkiptaña.<br />

Toba de tos dientes. Lakhana q'añupa.<br />

Tobaja, parlo de manos. Idem.<br />

Tobillo. Kayu muqu.<br />

Trabajar. Iranaqaña. 3 -qi vel iranaqasiña.<br />

Trabajar en dos chácaras en un mismo día. Ayraña.<br />

Trabajar en la chácara sin alzar cabeza. Yapu<br />

alixat'aña, jallaxchaña, ch'iqa qarija, kupi qarija,<br />

ch'aqarä jani pali, jani sarasa, jani samat'asa<br />

qamaña, iranaqaña.<br />

Trabajar mucho. Anankuña, añankunuqaña,<br />

luqanaqaña, jathuña, ñuq'iña.<br />

Trabajar con ahinco. Ch'amatataña, tulitataña,<br />

miqitataña, phutitataña.<br />

Trabajar echando el bofe. Thalña, arasa liwisiña.<br />

Trabajar con la lanzadera. Jaxchat'aña, qiwchat'aña.<br />

Trabajar con los que acuden a las obras de<br />

comunidad. Yanasiña.<br />

Trabajar con diligencia como buen trabajador.<br />

K'ichisiña.<br />

Trabajar como tuerte, sin sentir el cansancio.<br />

Pharaqinaqaña, jalanaqaña.<br />

Trabajar mucho en andar o en moler quinua.<br />

Thaylliña.<br />

Trabajar todo el día entero. Urujaña, maya, paya,<br />

kimsa, pusi urujäña.<br />

Trabajador muy grande. Añankuri, k'utu, k'ichisiri,<br />

jani pali.<br />

Trabajo labor. Iranaqaña, luqanaqaña.<br />

Trabajo que pasa el jornalero. Ch'ama.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!