21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 85<br />

que se le sigue. Yaxana sastre, yaxana albañil,<br />

yaxana carpintero.<br />

Aprendiz, el que comienza a saber o probar o hacer<br />

lo que nunca había sabido, ni hecho. Yaxanaña.<br />

Vide: ya. no. 10.<br />

Aprestarse. Vide: aparejarse o apercibirse.<br />

Aprestar. Vide: aparejar, apercibir.<br />

Apresurarse en trabajar. Jamk'achaña, ichiña, tuliña.<br />

Apresurarse en andar. Jalaña, jalanaqaña, janana<br />

saraña, nina umaki jalanaqaña, jananawaqaña. 3<br />

-qi.<br />

Apresurado así. Nina uma jalanaqiri, jananawaqiri<br />

jalanqaychu, qallu qallu, t'iju t'iju.<br />

Apresurar así a otro. Jamk'achäña, ichäña, tuläña.<br />

Apresurarse enojándose. Vide supra; acelerarse.<br />

Apresurado así. Vide: acelerado.<br />

Apresurar enojando a otro. Q'apiskiptäña,<br />

wallaxkiptäña.<br />

Apresurar para que le den presto lo que pide.<br />

Phiñutäña vel jamk'a jamk'a churita saña.<br />

Aprestarse. Vide: apercibirse.<br />

Aprestar a otro para que esté a punto para hacer<br />

algo. Qamaräña. Y si son muchos phat'achaña.<br />

Aprestar las cargas poniéndolas o ajustándolas.<br />

Yampathapiña, q'ipichasiña, qamaräsiña.<br />

Apretar la tela con el hueso. Wich'ut'aña, awaqaña.<br />

Es levantar el urdiembre abriéndole para la trama.<br />

Apretar. Limithapiña, q'apithapiña, q'upathapiña.<br />

Apretarse la gente apeñuscándose. Q'imithapiña,<br />

k'ullk'uthapiña, jithithapiña, k'isk'ithapiña.<br />

Apretar la boca para que no grite o no resuelle.<br />

Lakha pichut'aña, qapit'aña, limit'aña.<br />

Aprestar atestando cosas en los baúles o fardos.<br />

Thakithapiña, limithapiña, p'axllathapiña,<br />

t'axllikataña.<br />

Apretarse la gente apeñuscándose. K'ullk'ujasiña,<br />

k'isk'ijasiña, limijasiña. Vide: Li- no. 3 y 4; ma- no.<br />

28.<br />

Apretar atando. Tartäña, wayutaña, jiskat'aña.<br />

Apretar la criatura al pecho. Ichukatasiña,<br />

qhumakatasiña.<br />

Apretar amasando, ordeñando y cosas semejantes.<br />

Q'apiña, q'apijaña.<br />

Apretados estar. Q'axtata utkaña vel q'axtaña vel<br />

llupthaptaña, llupthapitata utkaña.<br />

Apretarse bien el cíngulo, cordón, &c. Wak'asjasiña<br />

jiskat'asiña, tartäsiña, t'araxwäsiña.<br />

Apretar o juntar los dientes. Lakha ch'aka<br />

achuthapiña, chikt'aña.<br />

Apretar acogiéndose. Jalsuwaxaña, phat'isuwaxaña.<br />

3 -xi.<br />

Apretar estrujando o escurriendo. Ch'iwraña.<br />

Apretar el puño. Ampara q'aphithapisiña, ampara<br />

luk'ana äthapisiña.<br />

Apretar la pesadilla. Jajaputu.<br />

Apretar el corazón. Chuyma q'apitu. Es activo, pero<br />

tiene como significación de neutro vel chuyma,<br />

ñati usutu.<br />

Apretar con la obra, para acabarla. Ch'amatataña,<br />

ichitataña.<br />

Apretura de corazón o aflicción tener. Llakinkaña,<br />

kichunkaña.<br />

Apretura de tiempo tener. Jananankaña,<br />

jamk'achañankaña k'ullq'u pachankaña, qhatamiña.<br />

Apretar metiendo o atorando por alguna<br />

angostura. Chakthaltäña, chaktäña.<br />

Apretar entre dos puertas. Llawina achuqäña. 3 -qi.<br />

Apretar entre puerta y pared. Q'upkataña.<br />

Apretar entre dos lozas, una abajo y otra encima.<br />

Q'upjäña. 3 -jiy.<br />

Apretón dar a la obra. Ch'amatataña.<br />

A prisa. Jamk'aki, ilaki vel ila kayuki, jananaki,<br />

thusaki.<br />

A prisa andar o hacer cualquiera otra cosa.<br />

Jamk'anchaña vel jananaña.<br />

A prisa andar o con solicitud, sin divertirse a otra<br />

cosa. Parijä saraña.<br />

A prisa escribir. Qillqarpäña.<br />

Aprisionar atando. Chinuqaña.<br />

Aprisionado tener. Chinujasiña.<br />

Aprisionado atado. Chinuqata vel chinujasiña.<br />

A propósito decir algo. Purit'iri aruki arusiña.<br />

A propósito predicar de alguna fiesta. Fiestana<br />

yäpaki, ukallachaki, ukatuqiki iwxaña, atamaña,<br />

sermonaña.<br />

A propósito venir o a pedir de boca. Muquru,<br />

phatiru puriña.<br />

Apropiar. Vide: comprar.<br />

Apropiar, aplicar yo para mí. Nataki katusiña,<br />

natakichasiña.<br />

Apropiar tú para tí. Jumatakichasiña vel katusiña,<br />

&c. La persona a quien se apropia se pone en<br />

dativo.<br />

Aprobar por verdadero lo que se dice. Chiqawa,<br />

uksawa saña.<br />

Aprobar por bueno o por útil. Sap'awa saña vel<br />

jiskiwa, qullanawa, maysanawa, inkillawa saña y el<br />

saña, no se pone aprobando en acto, sino cuando<br />

referimos que en tiempo pasado aprobamos; lo<br />

cual también se guarda en todas las interjecciones.<br />

Aprobar dando licencia. Yanqhana lurapana,<br />

mapana, &c. Tomando el verbo que fuere

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!