21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

256 Ludovico Bertonio<br />

Prósperamente vivir. Kasi, qispiki.<br />

Protector de oficio. Protectora.<br />

Protector de alguno. Vide: amparo.<br />

Probar la comida. Manq'araña, malliña, mallit'aña,<br />

manq'aki manq'aña, yanat'aña. + La bebida:<br />

umaraña, jucharaña.<br />

Probar las fuerzas con alguno. Ch'ama, Idem:<br />

ch'akha pura sasiña.<br />

Probar o hacer prueba de alguno. Watiqaña<br />

watunqäña.<br />

Probar con razones. Vide: convencer.<br />

Probar con testigos. Testigonakana chiqawa säña,<br />

phajrachäña.<br />

Probarse el vestido. Isi yanaqaña. 3 -qi.<br />

Probar por experiencia. Yant'apiniña, yant'asina<br />

yatiña.<br />

Provecho. Jiski, sap'a.<br />

Provechoso para mí. Nataki sap'awa jiskiwa. )(<br />

Yanqha.<br />

Provechoso es para mí beber agua solamente.<br />

Umatakikithawa. + Dañoso es para mí el vino: jani<br />

vinotakitti. Y así diremos: sarañatakithawa, jani<br />

sarañatakitti.<br />

Proveer la casa de comida para un año. Marataki<br />

manq'a imasiña vel waqaychasiña.<br />

Proveerla guardando parte del chuño, maíz, &c.<br />

Ch'uñu mä khumu illachasiña. Y puede también<br />

decirse de la lana y todas las cosas que se gastan en<br />

casa.<br />

Proveer así para otro. Illacharapiña, imarapiña, &c.<br />

Proveer, decretando. Kamachiña; aka aka lurama<br />

saña.<br />

Proveer a todo el mundo que es negocio propio de<br />

Dios. Pusisütaki amajasirapiña, p'utup'aywarapiña.<br />

Providencia así. Amajasirapiña, p'utup'aywäña, &c.<br />

Proveerse, echando los excrementos. Jamaraña,<br />

wanuraña. Y es común a hombres y animales.<br />

Proveerse así los que están fuera de juicio y los<br />

niños y bestias. Jama phillmiña, phallaña.<br />

Provincia de alguna nación. Mamani, sü, uraqi.<br />

Provincial. Provinciala.<br />

Provisión del Rey. Idem: vel mantamintu, kamachiwi,<br />

&c.<br />

Provisión para el camino. Ququ.<br />

Provisión para todo el ario de maíz y trigo, &c.<br />

Marataki tunqu tiriqu imasiwi.<br />

Provocar a pecar. Juchachasita nasaña, juchachasäña.<br />

Provocar a ira. Q'apisäña.<br />

Prójimo mío, tuyo, &c. Jaqi masija, jaqi masima, &c.<br />

+ Día o año próximo siguiente: jakhanturu,<br />

jakhanta mara. + Día o año próximo pasado:<br />

masuru, mimara o maymara.<br />

Prudente. Chuymani, amajasinani amawt'a,<br />

amawt'añani.<br />

Prudencia. Amawt'akankaña.<br />

Punta de las cosas. Nayrat'a. Vide: aguzar.<br />

Pública cosa. Taqina yatita. Idem: taqina isapata. +<br />

Estar en público: qhanankaña. + Andar en público:<br />

qhanana saranaqaña.<br />

Publicar. Taqiru atamaña, qhanachaña, isapäña,<br />

sermoña.<br />

Publicar echando fama. Aruwaña, lakhawaña. Vide:<br />

infamar.<br />

Publicador de malas nuevas. Yanqha arunaka<br />

säkamana.<br />

Públicamente decirse. Markapacha arusiña.<br />

Puchero. Jayk'u. + Hacer pucheros el niño:<br />

jachajachaña.<br />

Puches. Vide: mazamorra. "Pudenda virorum, &<br />

mullereum". Vide: miembro.<br />

Pueblo. Marka.<br />

Pueblos o juntos o cercanos. Marka marka.<br />

Pueblo desamparado. Ch'usa, apata, ch'ijita, laqha<br />

marka.<br />

Pueblo pequeño. Qutu vel jisk'a marka. + Todo el<br />

pueblo: markapacha vel juch'a. + En medio del<br />

pueblo: marka taypirana, marka taypina.<br />

Puente de madera. Sawu chaka.<br />

Puente de piedra. Qala chaka. + De crisneja: phala<br />

mulla, simpasusi chaka. + Hacerla: chakachana,<br />

anteponiendo las cosas de que está hecho el puente.<br />

Puerco. Khuchi.<br />

Puerco montes. K'ita khuchi.<br />

Puerco sucio. Q'añu, tasasa, yana ch'ullqhu, qirari,<br />

qhisti, t'ika, qhuru. Vide: sucio.<br />

Puerta o entrada. Punqu, killka.<br />

Puerta de madera con cerradura. Llave vel punqu.<br />

+ Cerrarla: llawitaña.<br />

Puerta principal. Jach'a punqu.<br />

Puerta falsa. Qawä punqu.<br />

Puerto de mar. Wampuru saraqataña.<br />

Puesta del sol. Phallphalli. + Llegar a esta hora:<br />

phallphalliña puriña. + Partirse: saraqaña.<br />

Puesta. Vide: apostar.<br />

Pujamiento de sangre con ronchas. Wlla p'üsu<br />

p'usu. + Tenerle: mistutu. Vide: criar mucha sangre.<br />

Pujame andar el fuego. Jach'a nakhaña,<br />

nakhuthaltaña.<br />

Pujar el precio en la almoneda o venta. Chaniparu<br />

apaqaña.<br />

Pulido, galano. K'anchilla, q'apchi, k'uwikipa. Vide:<br />

galano.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!