21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

126 Ludovico Bertonio<br />

qillqaña. Sin la negación jani.<br />

Continuadamente. Idem: vel tukusimä, tukusinawi.<br />

Continuados o continuos. Aliqa vel tukuya. Dícese<br />

de días, meses y anos.<br />

Continuarse unas tierras con otras y otras con<br />

otras, sin haber división. Uka tukutaki, mayaki<br />

kankaña vel -ña.<br />

Contiguo, junto, pegado. Jak'aptata, lip'ithaptata.<br />

Contonearse. Ch'üta ch'uwanuqaña, q'illuta<br />

q'illunuqaña, k'uk'unaqaña, pawita pawinuqaña,<br />

jaxsuta jaxsunuqaña.<br />

Él que se contonea: pawisilla, ch'uwasiña,<br />

ch'uwata ch'uwanuqiri.<br />

Contradecir a lo que se manda. Arustakhaña,<br />

aruskataña, ayniña, aynikataña.<br />

Contradecir disputando o pleiteando. Sasiña,<br />

kutisiña, kutipasiña, jithäsiña, winkuwasiña.<br />

Contradecirse. K'arisiña, llullasiña.<br />

Contradecir no consentiendo. Janiwa saña.<br />

Contra la voluntad o gusto de otro. Dícese con la<br />

partícula -raqa interpuesta al verbo, v.g.<br />

Contra la voluntad del dueño sacar la plata.<br />

Qullqi apsuraqaña. 3 -qi<br />

Contra la voluntad de alguno quitarte el hijo.<br />

Wawa irparaqaña.<br />

Contra mi gusto murioseme. Jiwaraqata: si es a<br />

tercera; y si es a primera o segunda persona:<br />

jiwaraqitu, jiwaraqatama, &c.<br />

Contra alguno. Manqa vel -ru.<br />

Contradictor. Aynisikamana, arustaka kamana.<br />

Contrapuntear al modo de indios. Kikuña<br />

Contrario o encontrado con otro. Urqu jiwatini vel<br />

t'iñini. Vide: urqu.<br />

Contrario. Vide supra: competidor.<br />

Contrario en los colores y elementos. Awqa. Y de<br />

otras cosas así, que no pueden estar juntas, v.g.<br />

Contrario es lo negro de lo blanco, el fuego del<br />

agua, el día de la noche, el pecado de la<br />

gracia. Ch'ära janq'una awqapapi, &c.<br />

Contrahacer. Vide: remedar.<br />

Contrahacer la firma o letra. Maynina qillqatapaja<br />

qillqaña.<br />

Contrahacer la llave. Maynina llawipaja luraña.<br />

Contrastar debatir. Vide: contradecir.<br />

Contratar hablando de ventas y compras. Alanatha,<br />

alasinatha, arust'asiña, arusnuqaña, aruwakixäsiña.<br />

Contratar mercadeando. Alakipa alaruruña,<br />

qhatukipa, qhatururuña, jawrukukipa,<br />

jawrukururuña.<br />

Contrato. Aru wakixäsiña.<br />

Contrecho, que no puede encoger algún miembro.<br />

Q'uk'ara.<br />

Contrecho, que no puede extender algunas partes<br />

del cuerpo. Muruq'u, y si es de las manos: ampara<br />

muruq'u, &c. + Arrastrar el contrecho: jithiña,<br />

jithinaqaña.<br />

Contribuir una medida de algo. Tankachasiña.<br />

Contribuir seis o diez de plata o de otra cosa.<br />

Chhuxtaqata apanuqasiña. Vide: pitar.<br />

Contribución. Apanuqasiña.<br />

Contrición, dolor de los pecados por solo Dios.<br />

Diosa supaki juchatha kichusiña, janiki jucharu<br />

purisajana saña. + Tener contrición así:<br />

juchanakajampi Dios q'apisäwijatha chiqa<br />

chuymampi llakisiña, kichusiña, phutisiña.<br />

Atrición, dolor porque no siente más dolor de sus<br />

pecados: jucha layku wakita kichu siwitha<br />

kichusiña.<br />

Atrición, dolor del pecado soto por no ir al<br />

infierno: juchatha jani infiernuru maña layku<br />

llakisiña; kichusiña.<br />

Contrito. Diosa sapaki juchapatha kichusiri.<br />

Contumaz. Tarkaka, wanana, ch'ayu, phutich'unch'u,<br />

tarma ch'unch'u.<br />

Conturbar, poniendo a otro en cuidado. Takurasäña,<br />

parirasäña.<br />

Conturbar asombrado. Warakusäña, mullawaraña,<br />

jajapuña, luqhiptäña, muspäña. Vide: asombrar.<br />

Conturbar la casa o pueblo revolviendo la gente.<br />

Uta vel marka pithuña, ch'axmiña.<br />

Conturbador así. Marka pithuri vel markapithu.<br />

Convalecer. Ñañaptaña, sap'aptaña, ullutaña,<br />

jaqiptaña, jarisxaña, k'umaraptxaña vel ch'ama<br />

jiskiptitu, yanjritu.<br />

Convaleciente. Sap'aptiri.<br />

Convalecencia. Sap'aptaña.<br />

Convencer con razones. Aruna phaxrachäña,<br />

chiqawa säña.<br />

Conveniente, expediente, provechoso. Sap'awa,<br />

jiskiwa, maysanawa, sutiwa, qullanawa.<br />

Conversación. Arustasiña, jaqiwasiña<br />

Convertirse, volverse en algo: tukuña. Y también se<br />

hace con las partículas, -ptaña, -taña, -xaña,<br />

-kiptaña: pospuestas al nombre de la cosa en que<br />

se convierte.<br />

Convertirse en piedra. Qalaptaña, qalataña,<br />

qalaxaña, qalakiptaña, qala tukuña.<br />

Convertirse o volverse blando. Axaptaña, axataña,<br />

axaxaña, axakiptaña, axa tukuña; y así de todo.<br />

Convertióse la mujer de Loth en piedra del sal.<br />

Lutana marmipa jayu qalaptaña vel jayu qalatiräña<br />

o tukuña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!