LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
LudovicoBertonioMuchosCambios
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
126 Ludovico Bertonio<br />
qillqaña. Sin la negación jani.<br />
Continuadamente. Idem: vel tukusimä, tukusinawi.<br />
Continuados o continuos. Aliqa vel tukuya. Dícese<br />
de días, meses y anos.<br />
Continuarse unas tierras con otras y otras con<br />
otras, sin haber división. Uka tukutaki, mayaki<br />
kankaña vel -ña.<br />
Contiguo, junto, pegado. Jak'aptata, lip'ithaptata.<br />
Contonearse. Ch'üta ch'uwanuqaña, q'illuta<br />
q'illunuqaña, k'uk'unaqaña, pawita pawinuqaña,<br />
jaxsuta jaxsunuqaña.<br />
Él que se contonea: pawisilla, ch'uwasiña,<br />
ch'uwata ch'uwanuqiri.<br />
Contradecir a lo que se manda. Arustakhaña,<br />
aruskataña, ayniña, aynikataña.<br />
Contradecir disputando o pleiteando. Sasiña,<br />
kutisiña, kutipasiña, jithäsiña, winkuwasiña.<br />
Contradecirse. K'arisiña, llullasiña.<br />
Contradecir no consentiendo. Janiwa saña.<br />
Contra la voluntad o gusto de otro. Dícese con la<br />
partícula -raqa interpuesta al verbo, v.g.<br />
Contra la voluntad del dueño sacar la plata.<br />
Qullqi apsuraqaña. 3 -qi<br />
Contra la voluntad de alguno quitarte el hijo.<br />
Wawa irparaqaña.<br />
Contra mi gusto murioseme. Jiwaraqata: si es a<br />
tercera; y si es a primera o segunda persona:<br />
jiwaraqitu, jiwaraqatama, &c.<br />
Contra alguno. Manqa vel -ru.<br />
Contradictor. Aynisikamana, arustaka kamana.<br />
Contrapuntear al modo de indios. Kikuña<br />
Contrario o encontrado con otro. Urqu jiwatini vel<br />
t'iñini. Vide: urqu.<br />
Contrario. Vide supra: competidor.<br />
Contrario en los colores y elementos. Awqa. Y de<br />
otras cosas así, que no pueden estar juntas, v.g.<br />
Contrario es lo negro de lo blanco, el fuego del<br />
agua, el día de la noche, el pecado de la<br />
gracia. Ch'ära janq'una awqapapi, &c.<br />
Contrahacer. Vide: remedar.<br />
Contrahacer la firma o letra. Maynina qillqatapaja<br />
qillqaña.<br />
Contrahacer la llave. Maynina llawipaja luraña.<br />
Contrastar debatir. Vide: contradecir.<br />
Contratar hablando de ventas y compras. Alanatha,<br />
alasinatha, arust'asiña, arusnuqaña, aruwakixäsiña.<br />
Contratar mercadeando. Alakipa alaruruña,<br />
qhatukipa, qhatururuña, jawrukukipa,<br />
jawrukururuña.<br />
Contrato. Aru wakixäsiña.<br />
Contrecho, que no puede encoger algún miembro.<br />
Q'uk'ara.<br />
Contrecho, que no puede extender algunas partes<br />
del cuerpo. Muruq'u, y si es de las manos: ampara<br />
muruq'u, &c. + Arrastrar el contrecho: jithiña,<br />
jithinaqaña.<br />
Contribuir una medida de algo. Tankachasiña.<br />
Contribuir seis o diez de plata o de otra cosa.<br />
Chhuxtaqata apanuqasiña. Vide: pitar.<br />
Contribución. Apanuqasiña.<br />
Contrición, dolor de los pecados por solo Dios.<br />
Diosa supaki juchatha kichusiña, janiki jucharu<br />
purisajana saña. + Tener contrición así:<br />
juchanakajampi Dios q'apisäwijatha chiqa<br />
chuymampi llakisiña, kichusiña, phutisiña.<br />
Atrición, dolor porque no siente más dolor de sus<br />
pecados: jucha layku wakita kichu siwitha<br />
kichusiña.<br />
Atrición, dolor del pecado soto por no ir al<br />
infierno: juchatha jani infiernuru maña layku<br />
llakisiña; kichusiña.<br />
Contrito. Diosa sapaki juchapatha kichusiri.<br />
Contumaz. Tarkaka, wanana, ch'ayu, phutich'unch'u,<br />
tarma ch'unch'u.<br />
Conturbar, poniendo a otro en cuidado. Takurasäña,<br />
parirasäña.<br />
Conturbar asombrado. Warakusäña, mullawaraña,<br />
jajapuña, luqhiptäña, muspäña. Vide: asombrar.<br />
Conturbar la casa o pueblo revolviendo la gente.<br />
Uta vel marka pithuña, ch'axmiña.<br />
Conturbador así. Marka pithuri vel markapithu.<br />
Convalecer. Ñañaptaña, sap'aptaña, ullutaña,<br />
jaqiptaña, jarisxaña, k'umaraptxaña vel ch'ama<br />
jiskiptitu, yanjritu.<br />
Convaleciente. Sap'aptiri.<br />
Convalecencia. Sap'aptaña.<br />
Convencer con razones. Aruna phaxrachäña,<br />
chiqawa säña.<br />
Conveniente, expediente, provechoso. Sap'awa,<br />
jiskiwa, maysanawa, sutiwa, qullanawa.<br />
Conversación. Arustasiña, jaqiwasiña<br />
Convertirse, volverse en algo: tukuña. Y también se<br />
hace con las partículas, -ptaña, -taña, -xaña,<br />
-kiptaña: pospuestas al nombre de la cosa en que<br />
se convierte.<br />
Convertirse en piedra. Qalaptaña, qalataña,<br />
qalaxaña, qalakiptaña, qala tukuña.<br />
Convertirse o volverse blando. Axaptaña, axataña,<br />
axaxaña, axakiptaña, axa tukuña; y así de todo.<br />
Convertióse la mujer de Loth en piedra del sal.<br />
Lutana marmipa jayu qalaptaña vel jayu qalatiräña<br />
o tukuña.