21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 495<br />

T'ukukipaña. Idem.<br />

T'ukulli usu. Mal caduco, gota coral, &c.<br />

T'ukulli. Uno que tiene esos males.<br />

T'ukulli vel luqhi. Colérico, enojadizo, bravo, &c. +<br />

Y también uno que enviado a algún mandado tarda<br />

en volver.<br />

T'ullu. La nuez de la garganta.<br />

T'ulluru uma pantaña. Darse prisa con el bocado en<br />

la boca para hacer algo.<br />

T'uqux t'uquxtaña. Hacer ruido cuando graniza y<br />

también cuando los pájaros caban la pared. + Jaqu<br />

vel jamach'i t'uqux t'uquxti.<br />

T'uqt'uqtäña. Hacer ruido dando castañetas.<br />

T'uxinuqaña. Magullar o moler, lastimar.<br />

T'uxtumiña. Estar desamparado sin haber quien cuide<br />

de su comida o vestido y por eso andar flaco y<br />

desmedrado.<br />

T'uxtumita jaqi. Idem: mawkiptata jaqi. Uno que<br />

anda así desfigurado y flaco por desamparo que<br />

tiene de todas las cosas o desastres que le suceden )<br />

( Jaqi uruña: bien tratado y que tiene cara de<br />

hombre regalado.<br />

T'uxintaña, phaphantaña, k'iñantaña. Los dos<br />

neutros y el postrero activo; abollarse un plato o<br />

vinajera. Y otras cosas así de plata o estaño.<br />

T'uxintäña, phaphantäña, k'iñantaña. Abollar algo<br />

con algún golpe.<br />

T'uxiranttaña, phapharanttaña, k'iñaranttaña.<br />

Hundirse el tejado o sumirse la tierra algún tanto.<br />

T'uqiña ch'iqiña, aywijraña. Esparcirse los hombres<br />

y otros animales a muchas partes.<br />

T'uqijraña, ch'iqijraña. Idem. Más propio.<br />

T'uqitataña, ch'iqitataña, aywitataña, miratataña,<br />

matataña. Esparcirse la enfermedad que estaba en<br />

una parte a muchas.<br />

T'uqixaña, ch'iqixaña, aywixaña, apartxaña. 3 -xi.<br />

Disminuirse quitarse la enfermedad.<br />

T'uruxtaña. Igualarse las cosas entre sí. Aka pä qala<br />

t'uruxtiwa: estas dos piedras están iguales.<br />

T'uruxtaptaña. Idem, &c. "melius". Y también<br />

encontrarse de repente hombres, piedras o<br />

cualquier cosas.<br />

T'uruxtaptäña. Igualar y también averiguar los<br />

dichos de los que informan.<br />

T'uruxtusnuña. Conformarse los dichos y otras cosas<br />

entre sí.<br />

T'uxu. Ventana y también cualquier agujero en la<br />

pared que no pasa de banda a banda.<br />

T'uxu. Alacena en la pared.<br />

T'uxu nayrani vel p'iya nayrani. Uno de ojos<br />

hundidos.<br />

T'uxu t'uxu uraqi. Tierra de muchos hoyos.<br />

T'uxu t'uxu p'iq'iñani. Uno que tiene muchas<br />

descalabraduras.<br />

T'umiri amka vel chikilla. Papas escogidas para<br />

regalo.<br />

T'umiri uraqi. Tierra de pan llevar.<br />

T'unaña. Desmenuzar en migajas, destruir quebrar.<br />

T'unasña. Desmenuzarse.<br />

T'una. Las migajas del pan o azúcar, &c. Y también la<br />

basura que barren.<br />

T'unanuqaña. Desmenuzar en muchos pedacitos y<br />

moler a uno. Q'ipi t'unanuqitu.<br />

T'uruña. Roer.<br />

T'uruntaña. Idem.<br />

T'uruña. Estar molido. Ch'ama chama t'urutu: todo el<br />

cuerpo tengo molido.<br />

T'uru usu vel wanthi. Enfermedad de bubas.<br />

Tururtaña. Idem: malartaña. Neutros. Pelarse el<br />

cabello, caerse las flores que se van secando.<br />

T'urujaña. 3 -ji. Morder una soga o un hilo para<br />

cortarle.<br />

T'urukipa t'urururuña. Roer un hueso y otras cosas<br />

así.<br />

T'urusisinajamaki arusña. Hablar mostrando los<br />

dientes como el que se enoja.<br />

T'urusirapiña. Neutro pasivo. Ser temido de alguno o<br />

ser de grande temor para alguno. + Alit'iri<br />

chuymani jaqi supayunakataki t'urusirapi: el<br />

hombre humilde de corazón es temido de los<br />

demonios.<br />

T'urusña, jaxsarasña, phak'asña. Neutros pasivos.<br />

Idem.<br />

T'usu. La pantorrilla.<br />

T'usu qatati. De grandes pantorrillas.<br />

T'usuwisa. Flaco, sin pantorrilla.<br />

T'usquña vel amuki utkaña. Estar sentado sin hablar.<br />

T'ut'uña vel unaña. Tardarse demasiado en alguna<br />

obra. Manq'a vel ikit'ut'usma: mira no te detengas<br />

demasiado en comer o dormir.<br />

T'ut'u uru. Todo el día vel qamana uru. + Paqari<br />

aruma: toda la noche.<br />

T'ut'u uruña. Tardarse en algo todo el día.<br />

T'ut'ususña vel qamususña. Hacer algo u ocuparse<br />

todo un día.<br />

T'üña. Andar a prisa como la peonza.<br />

T'üsanq'äña. Peonza ligera.<br />

T'üsanq'äñaki, sanchaki jalaña. Andar con mucha<br />

diligencia y presteza.<br />

T'ürmi vel t'ümi. El polvo que se levanta de la tierra<br />

o con el aire.<br />

T'ürmiña. Hacer polvo, sacudiendo algo o andando,

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!