21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 181<br />

purakakthaqhaña.<br />

Gozar, tener algún bien. Jiskiniña y así de otras<br />

cosas.<br />

Gozar de su hacienda triunfan do con ella.<br />

Haciendajampi t'isisiña, siyraq'ita, wawa siytüña,<br />

wawa qhanullaña.<br />

Golfo del mar. Jach'a vel ch'amaka quta. + Pasarle:<br />

makhataña.<br />

Golondrina. Siyllanqi.<br />

Golosinas. Muxsa muxsa manq'añanaka, malli malli,<br />

qawi qawi, misk'i manq'añanaka. + Juntarlas:<br />

laxuthapi, laxuruña.<br />

Goloso rancheador. Jillu khurkhu.<br />

Goloso de miel. Misk'i puraka. Vide: amigo de, &c.<br />

Golpear. Liq'iña, ch'akhuña, nuwaña, t'axlliña.<br />

Golpear dando muchos golpes. Liq'iwäsiña,<br />

ch'akhuwäsiña, &c.<br />

Golpear para partir algo con alguna gran piedra o<br />

almadena. Kumpat'aña, wanqat'aña, kumpantaña,<br />

wanqantaña.<br />

Golpear para ver si está bien cocida la loza. Tan<br />

tantäña.<br />

Golpear algo para acallar la criatura. Tan<br />

tantärapiña.<br />

Golpear a la puerta para que abran. Punqu vel llawi<br />

t'ux t'uxtäña.<br />

Golpe. Liq'iña, &c. + Dar a muchos a diestro y a<br />

siniestro: nuwaxnuwaruña, Vide: nu-, no. 1. +<br />

Darlo con la mano, con el pie, &c. Amparanchaña,<br />

kayunchaña. + Darlo con piedra sin soltarla: qalana<br />

jiskhakipa jiskharuruña. + Darlo en la nariz: nasa<br />

chapuntaña, chañantaña. + Dar uno que valga por<br />

diez: mäsa tunka liq'it'aña, &c.<br />

Golpe o su señal. Larama jusqullu, q'üta chhuxri.<br />

Goma de los árboles. Jurma.<br />

Goma de la hierba llamada Jisk'i. K'apa. + Salir:<br />

ch'uwaña, ch'aqhaña, jawiña.<br />

Gordo. Vide: fornido.<br />

Gordísimo. Jikhanisa pampa khirusa k'ullu, sasaña,<br />

lik'ixtara, janchixtara, &c.<br />

Gordito de dos barbas. Jinqisa pawllani.<br />

Gordito. P'axñu, p'ujsa.<br />

Gordo engordado. Lik'iptäta sasäta, puquwata.<br />

Gordura. Lik'i. + Echarla en la olla: jaqhut'asiña,<br />

t'aminasiña.<br />

Gordura del caldo. Llujllu, chunkilla juspa.<br />

Gordura de la espaldilla, junto al pecho. Sasa lik'i,<br />

thujtuka lik'i.<br />

Gorjear los pájaros o cantores. Ch'irix ch'irixtaña.<br />

Vide: gargantear.<br />

Gorjear, parlar o hablar a prisa. Muxmukipanani<br />

arusiña.<br />

Gorgojo. Thutha. + Dar: Thuthaxaña. 3 -xi.<br />

Gorrión. Ch'irijaña.<br />

Gorrón. Manq'iriru sart'akamana.<br />

Gota de agua, vino, sangre, &c. Ch'aqha. + Echarla<br />

dentro de algún vaso: ch'aqhantäña. + Echarla<br />

encima de algo: ch'aqhaxatäña. + Caer encima:<br />

ch'aqhaxataña: + Caer del tejado: p'alax p'alaxtaña.<br />

+ Echar gota a gota: ch'uwantäña, ch'aqhantäña<br />

Gota de sangre, &c. Wila ch'aqha.<br />

Gotear. Juluña, llullumiña vel ch'aqhaña. 3 -qi. vide:<br />

jik. Gota.<br />

Gotear poco a poco. P'alaña, ch'uwantaña, k'ataña,<br />

k'atatha, ch'aqhaña.<br />

Gota, enfermedad de las manos y pies. Ampara vel<br />

kayu usu.<br />

Gotoso así. Ampara vel kayu usuni.<br />

Goteras de la casa. Llullumi. + Tenerlas: uta ch'aqi,<br />

utatha uma llullumi.<br />

Gobernar. Thuxrisiña, kamachita, jaqit'askaña.<br />

Gobernador. Thuxrisiri, jaqitaskiri, kamachiri.<br />

Gobierno bueno o malo. Jiski vel yanqha thuxrisiña.<br />

+ Tenerle así: jiski vel yanqha thuxrisiña, &c.<br />

Gozarle. Vide: alegrarse.<br />

Gozoso. Vide: alegre.<br />

Gozo eterno. Vide: bienaventuranza y también gloria.<br />

Gracia de Dios. Diosana graciapa.<br />

Gracia hermosura. Sumaña.<br />

Gracia en hablar. Anchaki arusiña. + Tenerla así:<br />

anchaki arusiña. + Decir gracias: llama llama,<br />

sirakuna, laruña, sawkaruki arusiña. + Enviar las<br />

gracias. Vide: enviar encomiendas. + Darlas. Vide:<br />

agradecer.<br />

Gracioso en decir donaires. Llama llama jaqi, &c.<br />

Anteponiendo aquellos nombres que significan<br />

gracias.<br />

Grada. Pata. + Subirlas: Pata pata mistuña.<br />

Grados de parentesco. Dificultoso negocio es<br />

averiguar esto. Pero algunas veces dicen al primer<br />

grado: mayni awkini vel taykani. Para el segundo:<br />

mayni achachini vel apachini. Y así de los otros<br />

grados colaterales. En la gramática tratamos esto a<br />

la larga. 2 p. ca. 17. Poniendo los que tocan a los<br />

de consaguinidad y afinidad.<br />

Grama. Q'uymi.<br />

Grana paño. Chupika isi.<br />

Grana o algún pedazo de paño para abrigarse.<br />

Läsquña. + Ponersela: läsquñat'asiña.<br />

Granada de castilla. Idem.<br />

Granadilla de esta tierra. Apin quya.<br />

Granar la quinua, maíz, trigo, &c. Jupachasiña,

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!