21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Vocabulario de la Lengua Aymara 137<br />

kama vel purit'aki alaxaña.<br />

Dar bien por bien. Jiskichawitha jiskicharakiña.<br />

Dar bien por mal. Yanqhachawitha jiskichaña.<br />

Dar mal por bien. Jiskichawitha yanqhachaña.<br />

Dar mal por mal. Yanqhachawitha yanqhacharakiña.<br />

Dar excusa. Ayniña. Vide: poner achaques y<br />

excusarse.<br />

Dar en mano propia. Amparaparu katäña, churaña.<br />

Dar a mucho con palo. Khukhurpäña,<br />

khukhunuqaña, lluxirpäña samp'arpäña.<br />

Dar y tomar en mano propia. Amparapura katäsiña.<br />

Dar de mano en mano. Aparpäña, aparpä saräña; y<br />

así de otros verbos, según la propiedad de las cosas<br />

que se llevan de mano en mano.<br />

Dar en prenda. Pirintaña.<br />

Dar por medida. Tuputaki churaña.<br />

Dar por peso. Jiskutasinaki churaña.<br />

Dar de mano. Jikharpaña.<br />

Dar un presente de manzanas. Manzana ulläsiña,<br />

&c.<br />

Dar en el blanco. Chimputaru, unanchataru purt'äña,<br />

irt'äña, jakhut'aña.<br />

Dar en el punto, en la duda, en el chiste acertando<br />

lo que es. Chiqachaña, chiqachasiña.<br />

Dar la causa o razón porque hizo algo o dijo. Aka<br />

supa luraña saña, &c. Poniendo en particular la<br />

causa.<br />

Dar razón del fin a que vino. Aka chuymani, akataki<br />

jutaña.<br />

Dar su cuerpo la mujer a todos. Taqina anäsiña,<br />

taqina waqallapa, jani aynisiri, wajchakhuya, axa<br />

marmi.<br />

Dar serial diciendo que es de ésta o de aquella<br />

manera. Akajamawa, ukajamawa, akaja ukajawa<br />

saña. Expresando la señal.<br />

Dar de mano dejando de cuidar de alguno.<br />

Chuymapathaphana saña, jikharpäña, antutarpäña,<br />

kunas kunaphana saña.<br />

Dar de mano a la virtud o vicio. Jiski vel yanqha<br />

kankaña vel jakarta armaña, uksakipana saña.<br />

Dar o hacer en retorno. Aynisiña.<br />

Dame la vida nunca cenar. Jayp'un kuna jani<br />

manq'aña vel jani manq'akthaqa uka jiskiptitu,<br />

sap'aptitu, yanapitu.<br />

Dar, producir la tierra trigo, papas, maíz, &c. Aka<br />

uraqina trigo, amka, tunqu ali.<br />

Dar retorcijones. Vide: retorcerse.<br />

Dar ser. Vide: criar, hacer.<br />

Dar en qué entender. Ch'axmiña, q'aq'uña,<br />

ch'axmisäña, q'aq'usäña, t'aqisäña.<br />

Dar de mano a los deleites. Yanqha kusisiñanaka<br />

jaytaña, armaña, pisiru jakhuña, jaxutaña.<br />

Dar un poquito de algo. K'atachaña, pisichaña.<br />

Dar la baya o matraca. Sawkapäña, anuqarachaña,<br />

llama llamachaña.<br />

Dar saltos. Vide: saltos dar conforme lo que arriba<br />

avisamos.<br />

Darse buena vida. Janchijaruki tukuña, chuqichaña.<br />

Darse mucho a algo. Vide: acostumbrarse.<br />

Darse a rienda suelta a alguna cosa. Chuyma<br />

antutaña, tukuwaña, churaña. -ru.<br />

Darse por vencido. Atittawa. Si hablamos con el<br />

vencedor vel atituwa: si hablamos con otro o en<br />

nuestro corazón y le añadiremos -saña, si lo<br />

contamos a otro.<br />

Darse a sí mismo entregándose. Churapusiña.<br />

Darse un verde con su hacienda. Haciendajampi<br />

t'isisiña vel siraq'iña, siythüsiña.<br />

Darse prisa. Jamk'anchaña.<br />

De acá para allá. Esto se dice con los verbos<br />

cualesquiera que sean, compuestos con -naqa.<br />

Como andar de acá para allá, comer, mirar, &c.<br />

Saranaqaña, manq'anaqaña, ullasnaqana, &c.<br />

Donde es de notar que algunas veces en lugar de<br />

-naqa usan de -inaqa 3 -qi.<br />

De acá o de este lugar. Akatha.<br />

De aquí. Idem: akatha.<br />

De aquí a dos días. Paya urutha, vel paya urukipatha,<br />

jurpi mayllurutha.<br />

De allá. Ukatha.<br />

De acullá. Idem: ukatha.<br />

De aquella manera. Ukajama.<br />

De amigo. Tuñawi. Comprado te he un vestido de<br />

amigo: mä isi tuñawi alarapisma. Dile una vuelta<br />

de amigo: tuñawi jaychaña.<br />

De agudo entendimiento. K'ask'i vel ari chuymani.<br />

De aquí a poco. Jithimpirja, jiskitarja, juk'arja vel<br />

jithimpirjaxarja, jiskitarjaxarja juk'arjaxara,<br />

juk'atxarja.<br />

De aquí a un año entero. Naxsa akapacha.<br />

De aquí a tres días. Niypa vel kimsa urutha.<br />

De aquí a cuatro días. Khuriniypa vel pusi urutha.<br />

De aquí adelante. Jichat khuru, jichat khu manqaru,<br />

jichatpacha, jichat khusa.<br />

¿De aquí a cuantos días irás?. ¿Qayqa urutha<br />

majata?<br />

¿De aquí a cuántos días no irás?. ¿Qayqa urukama<br />

jani majata?<br />

De allí a poco. Ukatha ilapuqaki, janira jaya pachaki.<br />

De aquí al día del juicio no sabemos cuántos años o<br />

tiempo hay. Akatha taripaña urukama mara jani<br />

yatitanti.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!