21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

134 Ludovico Bertonio<br />

padrepa<br />

Curar enfermedad. Qullaña, jampiña.<br />

Cura así. Qullaña, jampiña. + Hacerla buena: jiski<br />

qullaña.<br />

Curar el hechicero chupando. Usu ch'uñusuña,<br />

ch'amusuña, layqachaña.<br />

Curar papas, haciendo chuño. Ch'uñuchasiña. Y si<br />

son pocas: kuruchasiña.<br />

Curarlas para chuño blanco. Amka tuntachaña,<br />

ñusachaña.<br />

Curar teniendo cuidado. Amajasiña, jakhuña. Vide:<br />

cuidar.<br />

Curarse. Qullasiña, jampisiña.<br />

Curador. Waxchana jilachiripa, amajasirapiripa.<br />

Curioso en peinarse y pulirse. Sulasilla, phiskusilla,<br />

thixmisilla.<br />

Cuy doméstico o conejo de esta tierra. Wanq'u +<br />

Cuy del campo: tara wanq'u. + Desollar cuy o la<br />

tela sobre el corazón para adivinar: ch'äña +<br />

Ofrecerte a las huakas: wanq'una churasiña,<br />

jamp'at'iña, arpasiña.<br />

Cuy asado. Wanq'u kanka.<br />

Cuy asado con piedras que abrasan. Wanq'u waja<br />

vel purka<br />

Cuy o cualquier otra cosa cocida con piedras<br />

calientes echadas en agua fría. Qala purka.<br />

Cuidar de algo. Amajasiña, p'itwisiña, p'aywäsiña,<br />

kaywasiña.<br />

Cuidar de otro acudiendole a lo que ha menester.<br />

Amajasirapiña, kichurapiña, p'utup'aywarapiña,<br />

&c.<br />

Cuidadoso. Jiski amajasiri, amajasirapiri.<br />

Cuidado. Amajasiña, p'ituyisiña, &c. + Tener muchos<br />

cuidados: thutu qaqa jalaña. + Tener muchos<br />

cuidados y ocupaciones: luraña apaxattitu,<br />

jiliskipitu.<br />

Cuidadosamente. Amajasisaki vel kichusaki.<br />

Cuidar poco. Alax chuymaki jani jakhurijamaki<br />

amajasiña.<br />

Cuidar mucho de algo. Taqi chuymampi amajasiña,<br />

p'ituyisiña, kichuña.<br />

¿Cuyo es?. ¿Khitinki?<br />

¿Cuyo había de ser?. ¿Khitinkarakispana?<br />

Cuyo es este bordón, de ese mismo es también este<br />

libro. Aka thujru khitinkachixa ukankaraki aka<br />

libro. Y de la propia manera se harán otras<br />

oraciones semejantes vel aka thujruni jaqikisa, uka<br />

kipka aka librunirakiwa.<br />

CH<br />

Chácara. Yapu. + Beneficiarla: yapuchaña. Otros<br />

beneficios se veran en sus propios lugares.<br />

Chácara de papas. Amkapu.<br />

Chácara de quinua. Jupapu.<br />

Chácara de maíz. Tunqapu.<br />

Chácara de sal. Jayu apu<br />

Chacotear muchos. Ux uxtaña vel qü qütaña.<br />

Chafalonia. Katiputa.<br />

Chamelico. Ch'amillk'u.<br />

Chamelico grande. Kawka<br />

Chamuscar. Q'asparaña, ch'ujirata, yuwaraña,<br />

wiyaraña, nakharäña, qisuraña, phurkaraña.<br />

Chamuscado del sol. Lupijata, lup'irt'ata. + Papas<br />

chamuscadas del hielo: phuku parina asata,<br />

qisurata q'aspata vel p'ujita; entiéndese tas hojas. Y<br />

así se dice también del maíz, &c.<br />

Chapetón. Yaxana. Vide: ya- no. 10.<br />

Chapodar. Ch'illparaña<br />

Charco. Quta, juri.<br />

Charcos. Quta quta, juri juri. + Hacerse charcos:<br />

qutawt'aña vel juriptaña.<br />

Charlar, parlar. Chuchaña, tawiña.<br />

Charlatán, parlero. Chuchakamana. Vide: truhán<br />

parlero.<br />

Charlar los pájaros. Q'uslluña, jupiña.<br />

Chato. Pallalla.<br />

Chato de narices. Nasa pallalla Llamq'ität'a, parara,<br />

umkallaja ullinaqiri, nasa wislla.<br />

Chicha. K'usa. + Hacerla: k'usaña.<br />

Chicha preciada o guardada por mucho tiempo.<br />

Llut'apu, yanuya k'usa.<br />

Chicha medio dañada. Muxmu.<br />

Chicha dañada del todo. Qayra. + Dañarse así:<br />

qayraxaña, qayraraxaña. Vide: acedarse.<br />

Chichas varlas con sus nombres se hallarán en la<br />

letra. K'u- no. 5.<br />

Chicharrón. Lik'ina amch'apa vel chicharuna.<br />

Chico. Vide: corto, pequeño.<br />

Chicoria. Sik'i, ch'illamatu.<br />

Chiflar. Wiswirasiña.<br />

Chiflar con la mano en la boca. Khürasiña, khüt'aña.<br />

Chifle. Wiswirasiña, khürasiña.<br />

Chillar el ratón o pájaro. Chischistaña.<br />

Chimenea. K'anchira. + Hacerla: k'anchirachaña.<br />

Chinchilla. Idem.<br />

Chipa. Idem: q'ilu.<br />

Chirimía. Idem. + Sonar: q'uslluña. + Tañerla:<br />

phusaña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!