21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

220 Ludovico Bertonio<br />

Molerse con azotes. Laqhajasiña.<br />

Molido de los golpes. Lankaxatata, lankanuqtata,<br />

juchhanuqtata, allpinuqtata. + Estarlo: janchi<br />

lankaxtitu, &c.<br />

Molido de los trabajos. Parpachata, t'unanuqata,<br />

t'uxita. + Estarlo: parpachitu, uka jachiri jaquntitu,<br />

parpasa ch'akhasa iytu, ch'iytu, jawijtitu, thäxtitu,<br />

ch'ama ch'ama susutu, t'unanuqitu, t'uxitu.<br />

Molido muy bien, hablando del trigo, quinua, &c.<br />

Qanasa llamp'u, wayrusiña, chunkasiña, naxna,<br />

laxwi qhunata, iyata, khutata.<br />

Molestar. Yachana, ch'axmiña, q'aq'uña. Vide:<br />

importunar, inquietar, afligir.<br />

Molestia. Ch'axmi.<br />

Molino. Morina.<br />

Molledos. Pujsa p'ujsa vel muxsa muxsa.<br />

Mollera. Para phuju.<br />

Momento de tiempo. Ila puka, ila kayu.<br />

Monarca. Pusi sü jaqini.<br />

Monda dientes. Lakha p'itasiña.<br />

Mondar. Vide: descortezar. Moneda. Qullqi.<br />

Moneda recién batida. Junt'u vel sü qullqi.<br />

Monopolio. Jukha alañataki arusnuqasiña, wakijäsiña.<br />

+ Hacerle: wakijäsiña, &c.<br />

Montaña arcabuco. Quqa quqa. + Desbastarla:<br />

lluxiña, lluxirpäña, qhuqhurpäña.<br />

Montaraz, salvaje. Sach'a vel quqa jaqi.<br />

Monte, cerro. Qullu.<br />

Montes juntos. Qullu qullu.<br />

Monte bravo. Jani yanawi quqa.<br />

Montón de trigo, quinua, &c. Qullu.<br />

Montón de papa cubierto de ichu. Qäna vel phina.<br />

Montón de piedras como las que suele haber por<br />

las chácaras. Qala chaxwa, pünqu, qutu.<br />

Montón da piedras bien puestas o de adobes. Qala<br />

arku, tika arku.<br />

Montón de piedras que van echando los<br />

caminamos y la adoran y le piden buen viaje,<br />

&c. Apachita.<br />

Montones juntos de quinua, por pisar y de otras<br />

cosas. Sallada. Idem: umullu qullu, Vide:<br />

amontonar.<br />

Montoncito de cosas que venden en la plaza. Qhatu<br />

chala, maychata, pachata. Nota la composición:<br />

mukita.<br />

Morar, vivir. Utkaña. Vida: vivir.<br />

Morador, dueño de casa. Utani.<br />

Morador, que vive en alguna casa aunque no sea<br />

suya. Utkiri.<br />

Morador vecino del pueblo. Markani.<br />

Morador, vecino de fuera. Jaqi. Y dícese de todas las<br />

cosas como de pájaros, carneros, &c. Yunka jaqi:<br />

pájaro de los Yungas u otra cosa traída de allá,<br />

Quta jaqi: pájaro de la laguna. El caballo es animal<br />

de castilla: caballo castilla jaqiwa, &c. Manzana<br />

castilla jaqiwa y así de otras cosas.<br />

Morada. Uta, utkawi, utkaña.<br />

Morado color. Ch'imaxa. + Tirar a morado:<br />

ch'imaxaru jaxsuña.<br />

Morado o amoreteado. Q'üta, larama, jusqullu.<br />

Dícese de las papas asoleadas y de las partes<br />

acardenaladas con golpes.<br />

Mordaza. Idem: laxra achuthapiña, q'awrthapiña.<br />

Morder. Achujada, q'awijaña. 3 -ji.<br />

Morder sacando bocado. Achusuña vel achuqaña. 3.<br />

-qi. Vide: a- nu 15, &c.<br />

Morder para cortar. T'urujaña vel khistuqaña.<br />

Morder dando muchos bocados. Achunuqaña,<br />

q'awinuqaña.<br />

Morder o picar el avispa. Sirat'aña.<br />

Morder sin soltar. Achujasiña.<br />

Morder con palabras. Aniña achajaña, q'awijaña,<br />

siñijaña.<br />

Morder manzana. Q'awina, p'allchaña, qhapaña.<br />

Morderse con palabras. Achusiña, &c.<br />

Moreno color negro. Chara, yana.<br />

Moreno etiope. Yanaruna, negro.<br />

Morena esclava. Yanärimi, negra.<br />

Morir. Jiwaña.<br />

Morir mozo. Allqaña. 3 -qi. + Él que así muere:<br />

pasuni.<br />

Morir el que mató a otro en el mismo tiempo o<br />

poco después. Antisina, Pedro, Martinaru<br />

ansitawina.<br />

Morir en el lazo. Jakijaña -ru.<br />

Morir muchos en breve. Jiwaraña, tukuraña,<br />

laqharaña. Idem: jiwakipaña, tukukipaña.<br />

Morirseme mi padre, mi hijo o mujer, &c. Awkija<br />

jiwasiña vel jiwaraqitu.<br />

Morir, acabar. Ch'amisthapixaña, t'aqhxaña.<br />

Morir de rayo. Wapuña, k'achjaña.<br />

Morir abintestato. Kunapsa, uksaki jaytasina<br />

jiwawaxaña.<br />

Morir de ponzoña. Qullana jiwaña vel qullata.<br />

Morir muchos de peste. Usuna q'upasiña,<br />

q'upasiwaxaña.<br />

Morir de achaque. Pankuthakixaña, lankutakixaña<br />

vel laykutakixaña.<br />

Morir de repente. Urañana, jamphaña, tapathama,<br />

jak'atama, jamphathama, jiwawaxaña.<br />

Morirse por amor da otro como Christo. N.S.<br />

Jiwarapiña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!