21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

66 Ludovico Bertonio<br />

Afirmar en el bordón. Thujrujasiña.<br />

Afligirse. Kichusiña, llakisiña; phutisiña. Vide: no. 27.<br />

Afligirse, congojarse lamentándose. Tata mama<br />

aruña.<br />

Afligirse el enfermo sin poder sosegar. Ñat'aña,<br />

qhurpaña.<br />

Afligirse al que aguarda algún castigo o mal suceso<br />

o el que está agonizando. Jiskasiña.<br />

Afligirse el que aguarda algo y se tarda en llegar.<br />

Ayllut'asiña, ayllulachaña.<br />

Afligirse compadeciéndose de alguno o por su<br />

ausencia. Khuyasiña.<br />

Afligirse con los cuidados o de sus trabajos o<br />

pecados. Jumpisiña, kichusiña.<br />

Afligir a otro. Kichusäña. Y también se usará de<br />

todos los demás verbos que significan afligirse,<br />

anadiándoles una diéresis ( ¨ ), antes de -ña; y<br />

puede también decirse por otros términos.<br />

Afligir a otro. Kichuna apantaña, t'aqhisäña.<br />

Afligir con burlas pesadas. Watunqäña,<br />

ch'usiqachaña.<br />

Afligir apresurando o demasiadamente<br />

preguntando. Luqhiptäña, muspäña.<br />

Afligir acosando. Vide supra: acosar.<br />

Afligir al enfermo o al que quiere dormir, rezar o<br />

hacer otras cosas semejantes. Q'aq'uña,<br />

ch'axmiña, ch'usiqachaña.<br />

Afligir importunando o pidiendo. Q'aq'uña,<br />

ch'axmiña, lat'akumpuña.<br />

Afligir importunando, como cuando se llegan<br />

muchos a uno dándole prisa para hablar.<br />

Jump'äña. 3 -iy jumpuxkataña.<br />

Afligido. Thaxini, sumini.<br />

Afligido del frío andar. Phuk'a punaqaña,<br />

k'uykunaqaña.<br />

Afligido congojado. Khuya khuya, maywa maywa<br />

jaqi.<br />

Aflicción. T'aqhisiña, kichusiña, llakisiña, phutisiña.<br />

Aflicción o trabajos interiores. Thaxi sumi.<br />

Aflojarse lo que estaba tirante. Iqaptaña, phasiña,<br />

phisiña, thijiña; dícese de cargas, &c.<br />

Aflojar. Activo. Phastaña, thijit'äña.<br />

Aflojar las ataduras. Phasatäña, phastäña.<br />

Aflojarse o menguarse las fuerzas. Ch'ama qimitu<br />

vel jiwaxtitu de -aña.<br />

Aflojarlas, debilitarlas con ayunos, &c. Qimäsiña<br />

vel jiwaxtasiña.<br />

Aflojar emperezando. Jayrasiña, qillasiña.<br />

Aflojar temiendo el trabajo. Llaxllat'aña,<br />

llaxllat'asiña.<br />

Aforrar baúles o petacas, &c. T'ixikipaña,<br />

lluch'ukipaña. Ablativo con -na o -mpi.<br />

Aforrar pliegos de cartas o cosas semejantes. Idem:<br />

Aforrar baúles o petacas, &c.<br />

Aforrar jubones o calzas, &c. Isina t'irikataña.<br />

Afortunado dichoso. Samini, allini jaqi.<br />

Afortunado a quien sigue la fortuna para bienes o<br />

para males. Inkini jaqi. Vide: i- no. 10.<br />

Afrecho y temblón granzas de todas las cosas.<br />

Jamch'a<br />

Afrechos que quedan después de colada la chicha.<br />

Jamch'a.<br />

Afrechos o caspa de la cabeza y del cuerpo. Q'ili.<br />

Afrentar sacar a la vergüenza. Tumäña.<br />

Afrentar. Qaxsichaña vel qaxsi tukuwaña.<br />

Afrentar de palabra. Tuqiña.<br />

Afrentar diciendo mal de alguno para que no<br />

alcance lo que pretende o diciéndole que es un<br />

pobretón, &c. Wanuña, jamaña. Pero usa de estos<br />

verbos la persona contra quien hablaron y quiere<br />

decir: estiércol me has echado con esto, porque<br />

espero que alcanzaré lo que pretendo o Dios me<br />

hará merced por estas injurias. Y de este propio<br />

modo pueden usar otras personas, pero no la que<br />

dice la injuria.<br />

Afrentarse, avergonzarse. Qaxsisiña, phinq'asiña vel<br />

qaxsi tukuña.<br />

Afrentar con mucha demasía. Qaxsichawäsiña.<br />

Afrentado de palabra. Tuqita.<br />

Afrentado, avergonzado delante de otro. Qaxsiru<br />

vel phinqaru tukuta.<br />

Afrentarle de andar mal vestido o de ir a comer a<br />

casa de otros. Janchija qaxsiläsiña.<br />

Afrentarse de palabra unos a otros. Aruna tawisiña,<br />

chuchasiña, jupisiña, tuqisiña.<br />

Afrenta vergüenza. Qaxsi. No es afrenta ser pobre<br />

por amor de Dios. Diosa layku wajcha kankaña<br />

jani qaxsiti.<br />

Afrentosa palabra. Qaxsi vel jamqu aru.<br />

Afrentadísimo. Qaxsik'atara vel qaxsina qaxsipa,<br />

phinq'ana phinq'apa, &c.<br />

Agacharse. Kumphut'aña, alintaña, arphat'aña.<br />

Agachado. Alit'ata, kumphut'ata, arphat'ata.<br />

Agachado andar. Kumphut'ata, alit'asaki saranaqaña.<br />

3 -qi.<br />

Agachado estar. Kumphut'ata, alit'ata utkaña.<br />

Agallas en la garganta. Ch'añanaqi, añañaqi,<br />

Agallas tener. Añañaqitu, ch'anañaqitu.<br />

Agarrar haciendo presa. Ch'umithapiña, jatithapiña.<br />

Agarrado tener. Ch'umijasiña jatijasiña.<br />

Agarrochear. Wach'iña.<br />

A gatas andar. Lat'aña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!