21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 73<br />

Alentado, animado. Chuyma thurrt'ata, chacha'<br />

chuymat'äta, mamanaka chuymat'äta.<br />

Al entrar del río. Niya jawir mantana.<br />

Alferez. Lakachuki apiri.<br />

Al fiado vender. Manutaki alajaña.<br />

Al fiado comprar. Manu alasiña.<br />

Al fiado tomar. Manu katusiña.<br />

Al fin o finalmente. Ch'inamanqa.<br />

Alfiler o topo chico con que las indias prenden sus<br />

mantos. Phichi vel p'ulu.<br />

Alfiler de espina sin agujero. Qhiyalla con agugero:<br />

p'ichaqa vel phiqacha.<br />

Alfiler de castilla. Irpilillu. Es vocablo corrupto.<br />

Al fallo lo verás. Ch'ina manqa ulljajata.<br />

Al fallo o ai cabo no querer. Ch'ina manqa<br />

janichasxaña<br />

Alfombra o tapiz. Jant'akuña vel janaña.<br />

Alforja. Wäqa.<br />

Al galope ir. Sara suchuña vel sara jank'achaña vel<br />

chujchu saraña.<br />

Algarrobo y su fruta. Takhu.<br />

Algibe. Urna piwra.<br />

Algo. Kunasa, kunaspalla.<br />

Algo para luego comer. Manq'at'asiña. Para asar:<br />

phurk'at'asiña.<br />

Algo para beber. Umat'asiña. Y de esta manera se<br />

dirá de otras cosas.<br />

Algodón. Qhiya. La mata de él: qhiya ali. Su semilla:<br />

chira.<br />

Algodón limpiar quitándole los granos. Tikitataña.<br />

Algodón mezclar. Wakhatataña t'ikitataña.<br />

Algodonal. Qhiya yapu.<br />

Alguacil. Chinut'akamana.<br />

Alguno o alguna. Khitisa, khitispalla, khiti chachasa,<br />

khiti marmisa.<br />

Algunos. Khiti, khitisa.<br />

Algunas veces. Mänakatha, maykipaña, kawkipatha<br />

vel kawkipana, mänakpatha vel mayki panjama.<br />

Algunas personas o cosas. Jaqhapa, jaqhapanaka;<br />

siempre es plural, sin -naka o con el.<br />

Algunos de nosotros, de vosotros, de aquellos.<br />

Jaqhapasa, &c. posponiéndole los posesivos, -ja,<br />

-ma, -pa, -sa.<br />

Algún tiempo ahora o verna. Kunana, kuna<br />

pachapsa, kawkina, kawkipachapsa. Es para<br />

amenazar y animar.<br />

Algún tanto. K'ata vel jisk'a kunasa.<br />

Algún tanto de tiempo. K'ata pacha kamaki.<br />

Algo más. K'ata mämpi.<br />

Algo menos. K'ata pisi.<br />

Alhacena. Tuxu.<br />

Alhacena hacer. T'uxuchaña.<br />

Alijar aliviando la carga. Khumu jithiräña, jintäña,<br />

phisnaptäña, pisiptäña.<br />

Alijar la balsa, navío o barco. Wamphu jithiräña,<br />

aparaña, jisk'achaña.<br />

Alimentar. Manq'asa, isisa, umasa churaña vel<br />

kichurapiña.<br />

Alimentar. Uywaña, jakaña, amjasirapiña, churaña.<br />

Aliso. Lamrana.<br />

Aliviar la carga o navio. Ut sup<br />

Aliviar consolando a otro. Jajuraña, kichu apartäña.<br />

Aliviarse, consolarse unos a otros. Jajurasiña, kichu<br />

apartäsiña.<br />

Alivio así. Jajuraña, jajurasiña.<br />

Aliento hanélito respiración o huelgo. Samana.<br />

Aliento echar. Samusuta.<br />

Aliento tomar. Samana kutintäña, katusiña.<br />

Aliento, ánimo. Thurit'ata Chuymaniña.<br />

Alindar con otro las tierras. Yapu qurpasiña, yapu<br />

mä qurpaniña, yapu mä qurpanipuraña con -mpi.<br />

Lindar, mojonar: saywaña qillinkaña, qurpachaña.<br />

Aliñar la casa para guardar las cosas.<br />

Yampathapiña.<br />

Aliñar buscando cosas. Yampanaqaña.<br />

Aliñarse aderezarse. Yamparusiña.<br />

Aliño aderezo gala. Yamparu.<br />

Alisar. Vide: acepillar, bruñir acicalar.<br />

Aliviado estar de la enfermedad. Ullutaña,<br />

ñañaptaña.<br />

Aliviado de pesadumbre. Kichu apartitu, antutitu<br />

jaytitu.<br />

Aliviarse el dolor. Ñañaptäña, sap'aptaña vel<br />

ñañaptxitu, sap'aptxitu.<br />

Aliviarle a otro. Ñañaptäxaña, sap'aptäxaña.<br />

Al lado derecho. Khupi tuqi.<br />

Al lado izquierdo. Ch'iqa tuqi.<br />

Alma. Alma, porque ya saben y usan de este vocablo.<br />

Alma tener o vivir como cristiano. Almanijama<br />

sarnaqana 3 -qi.<br />

Almadena de piedra o de hierro. Kumpa y kumpaña.<br />

Es quebrar con ella.<br />

Almadenadas dar. Kumpana pakiña, ch'axtaña,<br />

pakinuqaña.<br />

Almadearse. Chuyma kiwthalti vel lluju lluju juti.<br />

Usanse con transición. Chuyma kiwthaltitu.<br />

Almadeado. Chuyma khiwthaltata vel lluju jutata.<br />

Almacigo o planta. Mallki.<br />

Almagre. Jisma.<br />

Almagrar. Jismana, jismasita.<br />

Almacén para guardar cosas menudas, que no<br />

tocan a comídas. Juskusi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!