21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

62 Ludovico Bertonio<br />

Acullá estar. Ukankaña o khurinkaña. Según fuere<br />

menester.<br />

Acullá cuando no es movimiento. Ukana o khuru<br />

Acusar. Ch'ataña.<br />

Acusador. Ch'atiri.<br />

Acusarse uno a otro. Ch'atasiña.<br />

Acechar atalayando. Qhamäña, mich'uwaña.<br />

Acechar escuchando o mirando lo que otros hacen.<br />

Isuxasiña.<br />

Acechar de paso. Isut'aña.<br />

Acelerar el paso. Jamk'a saraña, jamk'achaña.<br />

Acelerar el paso a otro. Jamk'achäña, janana saräña.<br />

Acelerarse enojándose. Q'apiskiptaña, q'apist'aña,<br />

wallaxtaña.<br />

Acemita. Cemito.<br />

Acemita seca. Saxra cemito.<br />

Acemitas hacer. Cemitochaña.<br />

Acendrarse el metal de suyo. Ch'uwaña.<br />

Acendrado. Ch'uwata.<br />

Acendrar el metal. Ch'uwäña.<br />

Acendrarte lavando. Aythiña,<br />

Acepillar. Llaxllaraña, t'illmiraña, murmuraña,<br />

tupaña, llunkuraña.<br />

Acepillar con cuchillo. Q'aquraña.<br />

Aceptar conceder con otro, dar el sí. Iyasaña: con<br />

-ru.<br />

Aceptar de mala gana. Pä chuyma iyasaña, wäsaña.<br />

Aceptar la enfermedad de la mano de Dios. Diosana<br />

usu churata, iyasiña, wäsaña.<br />

Aceptar la muerte. Jiwapa sata iyasaña.<br />

Aceptar el cargo dignidad o mando. Esto se dice<br />

poniendo en particular el cargo que es v.g:<br />

Aceptar obispado. Obispoña katuña.<br />

Aceptar reynado. Reyiña katuña.<br />

Aceptar fiscalado. Fiscalaña katuña; añadiando -ña, o<br />

kankaña, al nombre de la dignidad o cargo.<br />

Aceptar personas, admitiendo unas y desechando<br />

otras sin razón. Chakachaña, jaytakipaña,<br />

armakipaña.<br />

Aceptador así. Chakuchiri.<br />

Acequia. Irpa, larqa.<br />

Acequia, encanado, albanar. Pincha.<br />

Acequia hacer. Larqachaña.<br />

Acerca. Preposición -tha. Tratome a cerca de este<br />

negocio. Aka yätha atamitu, por evitar<br />

equivocación, muchas veces no se escribe con h.<br />

Acercaras, llegarse. Jak'akataña.<br />

Acercarse acá. Jak'akataniña.<br />

Acercarse o estar cerca. Jak'aptaña.<br />

Acercarse uno a otro. Jak'asiña.<br />

Acercarse los que vienen de camino contrario.<br />

Jak'athaptaña.<br />

Acercarse o casi llegar. Jak'achäña.<br />

Acercar, poniendo cerca de otro. Esto se dirá con los<br />

mismos verbos de arriba, interponiéndoles la<br />

partícula -a, antes de -ña.<br />

Acertar tirando. Purit'äña, irat'äña )( Jaqhasjaña.<br />

Acertar adivinanzas o enigmas. Mästä aru,<br />

jamutaña, jamurpäña, chiqanchaña, purit'äña.<br />

Acertar sospechando. Chiqaki tumpaña.<br />

Acertar el camino. Chiqa thakini puriña.<br />

Acertar sacar lo mejor escogiendo a lo que es<br />

ajeno, &c. Situsuña.<br />

Acezar. Qharqhaña, qharqhaxtaña, jarqiña, samana,<br />

jaqhutusnuña.<br />

Él que anda acezando. Samana jaqhuthusnuña vel<br />

qharqhiri.<br />

Acíbar. Jaru qulla<br />

Acicalar, bruñir. Llunkuxiya llixu Axutañäña<br />

p'allchaxp'allchaxtäña, llip'ij llip'ijtaña.<br />

Adalid. Wallpani, atäni, sitani, urquña.<br />

Adarga o broquel. Qirari.<br />

Adargar a otro. Qirarit'äña.<br />

Adargarse. Qirarit'äsiña.<br />

Adelantarse. Nayräña vel nayrasuña.<br />

Adelantarse la honra. Qamasa vel chupi patixatti.<br />

Adelantarla. Phatixattäña.<br />

Adelantarse en tomar. Nayrat'äña.<br />

Adelantarse pasando. Llalliña.<br />

Adelantarse a otros vicios. Yanqha kankañana<br />

llalliña, panpachaña, t'axtaña.<br />

Adelantarse en virtud. Jiski kankañana, llalliña, &c.<br />

Y así se puede aplicar a otras cosas.<br />

Adelantarse yendo primero y errar. Nayrasmukuña.<br />

Adelantarse en honra. Chupiniru mistuña,<br />

jalthusnuña.<br />

Adelantado así. Chupiniru mistuti, jalthusnuta<br />

Adelantarse los animales corriendo. Chukuraña,<br />

walaraña.<br />

Adelante o primero que yo. Nayraja.<br />

Adelante o primero que tú, &c. Vide intra: antes que<br />

es más propio.<br />

Adelantar enviando delante. Nayräña, nayra khitaña.<br />

Adelgazar. Juch'usachaña, sillpichaña y dícese de<br />

todas las cosas.<br />

Adelgazarse enflaqueciendo. Phiswaña, tukantaña,<br />

chulluña.<br />

Adelgazado así. Phiswata, tukari<br />

Ademanes hacer con la mano. Ampara äña änuqaña.<br />

3 -qi vel arnparampi arusiña.<br />

Ademanes hacer contoneandose. Ch'uwata,<br />

ch'uwanuqaña. 3-qi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!