21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Vocabulario de la Lengua Aymara 117<br />

muchos nombres.<br />

Cizaña del trigo, quinua, &c. Qura<br />

Cizaha, causa de descensión. K'arintana, aru apaña.<br />

Vide: chisme. + Ponerla: k'arintaña, aru apaña.<br />

Clamar. Arut'ana, arunaqaña.<br />

Clamar o dar gritos. Warariña, qapariña.<br />

Clamor. Arut'aña, warariña.<br />

Clara de huevo. K'awna k'apa.<br />

Claro. Ch'uwa, ch'uqu. Dícese del agua y de cualquier<br />

licor. + Aclararse: ch'uwaraña, ch'uwaptaña.<br />

Claro. Qhana. + Palabras claras: qhana arunaka. +<br />

Lugar claro, casa de mucha luz: qhana uta. + Cielo<br />

claro: q'ara laqampu. + Hombre claro: qhana,<br />

k'acha jaqi. )( Su contrario es: manqhini, amuli.<br />

Claramente. Qhanaki, simpa qhanaki.<br />

Claridad del Sol. Intina lupipa.<br />

Entrar la claridad del Sol. Lupintaña, y de la<br />

Luna: phaxsintaña.<br />

Claridad de la Luna. Phaxsina qhanapa.<br />

Clavellina de castilla. Idem.<br />

Clavellina de indias. Qantuta.<br />

Clavo. Idem: yawri ch'aqura. + Remacharle:<br />

täntallitäña, tantallichaña.<br />

Clavo remachado. Tantalli.<br />

Clavar clavo estaca. Ch'akuntaña, takarpuña.<br />

Clavo fijado. Ch'akukatata.<br />

Clérigo. Idem: vel ch'ära Padre.<br />

Clines. Ati ñaq'uta.<br />

Clueca. Q'at q'at q'at siri. Estarlo o andar clueca.<br />

Idem.<br />

Cobar huevos. Jiphixataña, jiphixasiña, pikutaña,<br />

sasiña.<br />

Cobertor, tapadera. Qhuphit'aña vel qhaphit'aña.<br />

Cobertor, frazada. Ch'usi.<br />

Cobijar. Ch'uykipaña, phint'ukipana, janakipaña,<br />

llawukipaña, isikipaña. Idem: ch'uythapiña,<br />

phint'utapiña, &c.<br />

Cobijarse con frazada. Ch'usiña janaxatasiña,<br />

ch'uykipasiña, phint'ukipasiña, &c.<br />

Cobija. Janaxataña, janaxatasiña, &c.<br />

Cobrar. Katusxaña.<br />

Cobrar la deuda. Manuna katusxaña, manu<br />

katusxaña.<br />

Cobrar amistad. Arusthaptaña, amiquchasiña, amiqu<br />

lurasiña, jaqiwathaptaña, -mpi. Vide: janum. 20;<br />

wa- nu 51.<br />

Cobrar lo que habia dado o vendido. Kutíräsxaña.<br />

Cobrar fuerzas, el que va creciendo o el enfermo.<br />

Ch'amachasiña, jaqiptaña vel ch'ama ñañaptxitu.<br />

Cobrar miedo. Jaxsarathapitaña, q'apijañakakixaña. 3<br />

-xi.<br />

Cobrar enfermedad. Usu katuña. Y puede ponerse el<br />

nombre de la enfermedad que fuere.<br />

Cobrar carnes el enfermo o el que andaba flaco.<br />

Puquxaña, lik'ixaña. 3 -xi.<br />

Cobrar ánimo. Sintiptaña, sinti chuymanítaxaña.<br />

Cobrar más tasa de la que se debe. Tasa jilast'äña<br />

vel jiliskipa katuña.<br />

Cobrar buena o mala fama. Phichunixaña,<br />

uywirixaña, sutinixaña, aruwataxaña,<br />

laqhawataxaña. Anteponiéndole la cosa de que<br />

cobró fama, qhapaqa, luntata, &c. 3 -xi.<br />

Cobrar amor a alguno. Chuyma churasiña, chuyma<br />

apäsiña. -na.<br />

Cobrar odio. Wati ullaña, t'iñi katuña, jiwutaña,<br />

jiwuraña, ajanupa jani ulljaña amawaña.<br />

Cobre. Yawri. Vide: ya- no. 2 y 21. Donde se hallarán<br />

sus doferencias.<br />

Coca. Idem. + Coca mascada: kukana achupa.<br />

Coco. Vide: espantajo.<br />

Cochucho. K'uchuchu.<br />

Codiciar. Munapäña, manq'aruña, k'amuraña vel<br />

nankaspana saña, sullphaña.<br />

Codo del brazo. Mujlli, quju.<br />

Codo, medida. No la usan los indios.<br />

Codazo dar. Mujllina, qujuna muqhaña.<br />

Cofre. Phut'i.<br />

Cofre o caja para guardar lo que se va juntando.<br />

Quriña, tantaña.<br />

Coger cosas que están por el suelo, como maíz,<br />

reales, &c. Irutaña, aputaña, apiraña.<br />

Coger y juntar. Aphithapiña, qurithapiña,<br />

tantathapiña.<br />

Coger un surco de papas primerizas. Amkachaña.<br />

Coger papas. Junuña, junusiña.<br />

Coger papas de diversas chacras y juntarlas.<br />

Junuthapi junuraña.<br />

Coger la espuma con la mano u otra cosa que anda<br />

sobre el agua. Ch'awraña.<br />

Coger las hierbas sin arrancarlas someramente con<br />

el escardillo u otra cosa. Ch'ullaraña, q'iwiraña.<br />

Coger unos mucho y otros poco de sus chácaras.<br />

Chakuki katuña.<br />

Coger la pelota o lo que echan a la rebatiña.<br />

Chankuña. + Rechazándola: kutit'äña.<br />

Coger con liga. Jamilluña.<br />

Coger de pies y manos la enfermedad. Usu<br />

jamilluthapitu.<br />

Coger echando la soga al carnero o al hombre.<br />

Jakhiruña, wiskaruña.<br />

Coger la fruta del árbol, flores y otras cosas así.<br />

K'ichiqaña, k'ichit'aña.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!