21.03.2013 Views

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

LudovicoBertonioMuchosCambios

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

218 Ludovico Bertonio<br />

Motor a uno dentro de casa. Ch'äntaña, wikantaña,<br />

wayuntaña.<br />

Meter los hilos para principio de la tela. Sawu<br />

puluchaña.<br />

Meter en la danza o culpar. Juchachaña, jucha<br />

irakataña, japakataña, makhatäña.<br />

Meter mucha parola, porfiando unos con otros.<br />

Jupiyasina, q'usllusiña, chuchasiña.<br />

Meter amontonando. Arkuntaña, suntuntaña;<br />

añadiendo, -nta a los verbos de amontonar.<br />

Meter en cuidado. Takurasäña vel thuthukäna. 3.<br />

-kiyi.<br />

Meter comida en la boca. Umkaña.<br />

Meterse. Vide: entrar.<br />

Meterse en el agua tocando con los pies en el suelo.<br />

Iñantaña.<br />

Meterse en medio de otros. Iranttana, saranttaña. Y<br />

todos los movimientos compuestos con la<br />

partícula, -nt'a.<br />

Meterse por agujeros. K'uñuntaña, lat'antaña.<br />

Llawllintaña vel mulit'intaña.<br />

Meterse los dedos en la boca. Lukususiña,<br />

llink'ususiña.<br />

Meterse por alguna ciénaga o nieve. Phuthujrantaña,<br />

thalajrantaña, Idem: thalajranttaña.<br />

Meterse en el agua nadando. Tüntaña, nusk'untaña.<br />

Vide: zambullirse.<br />

Meterse en rondón. Tinkiranttana, mantaranttaña,<br />

&c.<br />

Meterse así como a ciegas. Thamantaña.<br />

Metido estar en cuidados. Vide: hic supra,<br />

takurasiña.<br />

Metido estar con el pensamiento. Vide: embeberse.<br />

Mejillas. Nawna.<br />

Mesclar. Vide: mezclar.<br />

Mía, mío. -ja pronombre posesivo que se pospone a la<br />

cosa poseída. Utaja, yapuja, &c.<br />

Mi alma, cuando es requiebro. Iwayuy, apankay,<br />

chuyma qulla, chuyma sirka, ñiyati qullanati sirka,<br />

chuymaxaru, lluqu lluquxaru. Vide: chu-, no. 5<br />

donde hay más.<br />

Miedo. Jaxsaraña, ch'ujutaña llajllat'aña, jiwtaña. +<br />

Ponerle: jaxsaraña, &c. vel jaxsarathaptäña,<br />

p'axthaptäña, &c. Vide: tener.<br />

Miel. Misk'i. + Hacerla las abejas: wawachaña.<br />

Miembro genital del hombre. Allu vel yuqa y de la<br />

mujer chinqi. Jaqiwa, es común a ambos sexos y<br />

más honesto.<br />

Miembros del cuerpo. Ch'ama ch'ama.<br />

Mientras vivimos hagamos bien. Imansa jakkasiña<br />

vel imana jakkasinsa. Idem: jakkasinajamaki jiski,<br />

yänakaki tulitana. Por gerundio.<br />

Mientras vivimos, Dios no nos olvidará. Imansa<br />

jakkipana, Dios jani armistaniti. Por subjuntivo por<br />

que hay dos supuestos.<br />

Mies por coger o mieses. Jiwra.<br />

Migas, al modo de Indios. Puqi. + Hacerlas:<br />

puqichasña.<br />

Migajas de pan, &c. T'ant'a t'una.<br />

Mil. Jachu. + Millares: jachu jachu.<br />

Millares de millares. Junu vel jachu jachu.<br />

Millón. Pataka jachu.<br />

Milagro. Idem.<br />

Milano. Qhalli, mamani, k'illi k'illi. Hay alguna<br />

diferencia.<br />

Mimbres. Khupi lawa.<br />

Mina o veta de metal. Mama sirka.<br />

Mina o socavón. Qhuya. + Derrumbarse: thumisiña,<br />

thunisina, phaphasiña, thijrasiña, apanuqtaña,<br />

allinuqtaña, chhichhinuqtaña.<br />

Mina rica de oro, plata, &c. Chuqixtara, qullqixtara<br />

sirka.<br />

Mina pobre de oro. Ch'uqi pisi.<br />

Mínima parte, brizna de algo. Jisk'a, t'unanuqata,<br />

pakinuqata, ch'änuqata. Según la cosa fuere.<br />

Minimo de todos. Jisk'ana jisk'apa, chituna chitupa.<br />

Mira no. Paxta: casi. Vide: pa- 12, donde se hallará su<br />

construcción.<br />

Mirar. Ullijaña. Vide: guardar, y u- no. 1<br />

Mirar tanteando lo que pesa. Kamuta kamanuqaña,<br />

warkhuta, warkhunuqaña.<br />

Mirar de hito en hito. Ullch'ukiña.<br />

Mirar bien una cosa, considerándola. Jamuta<br />

jamanuqaña, wayuta, jaywinuqaña.<br />

Mirar por otro. Jaqichaña, amajasirapiña,<br />

kichurapiña vel waqaychaña.<br />

Mirar y remirar. Ullikipa, ulliruruña.<br />

Mirar con enojo o a soslayo. Yawritha vel q'isutha,<br />

ulltaña.<br />

Mirar si la losa está hendida o bien cocida,<br />

golpeando. Tantantaña.<br />

Mirar si está todo aparejado, cosas o gente que sea.<br />

Tumpaña, k'utiña, tumpasiña.<br />

Mirar lo de enfrente. Ullikataña.<br />

Mirar arriba. Ullutaña.<br />

Mirar abajo. Ullintaña.<br />

Mirar de paso. Saraspa ullijaña.<br />

Mirar a uno como ladrón, como hombre honrado,<br />

&e. Lunthata ullit'asiña vel amutasiña, jamut'asiña.<br />

Mirar al que come, con deseo que le dé algo.<br />

Ullch'ukiña, manq'aruña, k'amuraña, anaruña.<br />

Mirar por su provecho. Inawija amajasisiña, yäpaki

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!