II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Klasik Tanımlar ve Uygulamalar
Çocuk edebiyatının tarihçesi bu edebiyat türünün İran’da meşrutiyetten sonra eğitimöğretim
uzmanları tarafından şekillendirildiğini gösteriyor. Bugünkü biçimiyle bu yöndeki ilk
girişimler Cebbar Bağçıban gibi meşhur simalara atfedilir. Bağçıban, çocuklar için kaleme aldığı
ilk eserini yaklaşık olarak 1300 (1921) yılında yayımladı (Ferhengname, cilt 2: 176). Bağçıban’ın
eğitimci yönüne vurgu yapmamızın sebebi, sadece onun öğretmen olması değil. Zira
böyle bir bakış açısının olduğu kitaplarının konusundan da anlaşılabilir. Nitekim böyle bir bakış
açısı o dönemin özel ve doğal şartlarıyla alakalı bir durumdur. Söz konusu dönemde çocuklar
için eser ortaya koyan diğer isimlerin çalışmalarına da bakıldığında estetikten çok eğitime odaklandılar.
Eğer o yılların şartlarını göz önünde bulundurursak biz de muhtemelen bundan başkasının
mümkün olmadığı sonucuna varırdık.
Eğitim – öğretim odaklı bu bakış açısı İslam devriminden önceki yıllarda yerini siyasi
eğilime bıraktı. Devrimden sonra ise çocuk edebiyatı yavaş yavaş bağımsız bir kimlik kazanmaya
başladı. Bu alanda eser verenler en azından teoride şu noktaya vardılar. Çocuk edebiyatı,
büyüklerin baktığı yerden değil de çocuğun dünyasına riayet ederek üretilirse, daha büyük başarılar
elde edilecek. Diğer bir ifadeyle çocuk edebiyatını çocuğun penceresinden bakarak üretmek
gerektiğini kavradılar (Hejvani, 1379 / 2000: 21).
Bütün bunlarla birlikte öyle anlaşılıyor teorik ve kuramsal boyutta çocuk edebiyatına dair
tanımlarımız hâlâ geleneksel formunu korumakta ve eğitimcilerin etkin olduğu dönemin özelliğini
taşımaktadır. Yani çocuk edebiyatı ister İran’da ister diğer ülkelerde olsun son dönemde ve
günümüzde uzmanların kaleme aldığı metinlerde bile klasik ve yetişkin merkezli bakış açısına
dayanılarak tanımlanmaktadır: “Büyükler tarafından, çocuklar için üretilen yaratıcı metinler.”
şeklinde.
Bu tür tanımlarda söz edilmeyen veya öncelenmeyen şey şudur. Çocuk edebiyatının bir
boyutu çocuklar için yazılmamış olsa da bizzat çocukların kendileri tarafından bir yığın edebi
eser arasından beğenilen ve pratikte çocuklara uygun olan eserler. Bu sorunu şöyle de ifade
edebiliriz. Öykülerin ve şiirlerin çocuğun dünyasına hitap edip etmediğinin ölçüsü, yetişkin
müellifin niyetiydi, muhatap olan çocuğun beğenisi değil. Eğer çocukların kendileri genel edebi
eserler arasından bir metni okusalar, anlasalar ve beğenseler; bu durumda yeni bir olgu söz konusudur.
O da şu ki çocuklar kendi tercihlerini yaparak büyüklerin kendileri için yaptıkları tercihleri
eleştiriye tabi tutuyor ve onların bakış açısını düzeltiyorlar. Eğer çocuklar için kitap
seçiminde sadece psikolojinin bulgularına dayanır (ki psikolojinin bulguları da nispi ve ihtilaflıdır)
ve çocukların kendi zevklerini göz ardı edersek, hata etmiş oluruz.
Tabii sizler eleştirmeden önce şu noktayı izah etmem gerekir. Evet, yetişkinler için kaleme
alınan birçok öykü ve şiir bugün pratikte çocukların beğenisini kazanmış durumdadır ve biz
bugün bu tür eserleri çocuk edebiyatı havzası içinde değerlendiriyoruz. Ancak burada şöyle bir
durum söz konusudur. Bu pratikler belli bir program ve amaç dahilinde gerçekleşmiyor. Aksine
büyükler için kaleme alınan eserlerin zamanla kenarda kıyıda kalanları ve çoğu zamanda tesadüf
eseri çocukların beğenisine mazhar oluyor. Söz gelimi Oliver Twist’in “Charles Dickens” ve
Jonathan Swift’in “Gulliver Yolculuğu” adlı romanları buna açık bir örnektir. Zira bu romanlar
çocuklar veya ergenler için yazılmadılar, ancak zamanla onların ilgisini çekti. Diğer bir ifadeyle
büyükler, yetişkinlere hitap eden birtakım öykü ve şiirlerin çocuk okuyucuların da ilgisini çektiğini
gördükleri halde; çocuk edebiyatı havzasını genişletmek için bu eserleri de araştırmayı ve
çocukların istifadesine sunmayı düşünmediler. Ancak gelin kendi kendimize soralım: Neden şu
ana kadar böyle bir çalışma yapılmadı? Bizim aklımıza şu ihtimaller gelmektedir: Yetişkinlerin
korkuları.
Yetişkinlerin Korkuları Nelerdir?
- Yetişkinlerin çocuklarla ilgisi olmayan bakış açılarının çocukların dünyasına girerek onların
psikolojik ve zihni dünyalarını kirletmesi kaygısı.
10 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu