II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Çocuk terbiyesi
Dede Korkut Hikâyelerinde çocuk büyütme ve terbiyesi konusunda kültürel değerlere
sıkça rastlanır. Anneler biricik evlatlarını ak sütlerinden emzirirler, dadılara verip korurlar. Çocuklar
büyüdüğü zaman da anne ve babadan ne gördüyse ne öğrendiyse sosyal yaşamında onu
sergiler: Dede Korkut, “Kız anadan görmeyince öğüt almaz, oğul babadan görmeyince sofra
çekmez.” (DKK, 16) der. Çocuk terbiyesinde en önemli rol modelin anne-baba olduğunu ifade
eder.
Bir sohbette Salur Kazan’ın oğluna bakıp ağlaması dikkat çeker. Oğlu Uruz’un on altı yaşına
gelmesine rağmen bir kahramanlık gösterisinde bulunmadığı için kendi öldüğünde tacını
tahtını ona vermezler diye üzülmektedir. Ancak Uruz’un babasına verdiği cevap çok önemlidir:
“A bey baba … hüneri oğul babadan mı görür öğrenir, yoksa babalar oğuldan
mı öğrenir, ne zaman sen beni alıp kâfir hudut boyuna çıkardın, kılıç çalıp baş kestin,
ben senden ne gördüm ne öğreneyim dedi.” (DKK, 93).
Aynı zamanda çocuk, her zaman büyüklerine karşı itaatkârdır. Ancak ortada esaret gibi
onur kırıcı bir durum söz konusuysa ailelerini dinlemedikleri, izin almadan gittikleri görülür.
Onda da mutlaka anne-babanın eli öpülerek yola çıkılır. “Türk toplumunun çocuğun itaat duygusuna
olan bakış açısı, katı kurallarla yaşayan bir tabu değil, doğal ve özgür bir ortamda (yaşam
alanında) çocuğun bilinçaltına yerleştirilen bir olgu olarak görülmeli ve toplum kabulü ile
çocuğun kabulünün herhangi bir zorlama olmaksızın saygı ve sevgi çerçevesi içerisinde birleşmesi
olarak algılanmalıdır.” (Yalçın ve Şengül, 2004: 216-217).
Üzerlerine düşman geldiğini haber alan Salur Kazan, oğlunun pusuda kalmasını öğütler.
Uruz babasını dinler, sözünü ikiletmez: “Uruz babasının sözünü kırmadı, çekilip geri döndü.
Yerden yüce dağlar başına arkadaşlarını alıp çıktı. O zamanda oğul baba sözünü iki eylemezdi,
iki eylese o oğlanı kabul eylemezlerdi.” (DKK, 97).
Çocuklar kaç yaşında olursa olsun büyüklerinin ellerini öper ve onların nasihatlarını dinlerler;
bu, aldıkları terbiye gereğidir.
Dede Korkut Hikâyeleri’nde bir kahramanlık göstermeden çocuklara ad verilmez. Bunun
en belirgin örnekleri Boğaç Han ve Beyrek de görülür. Bir kahramanlık sonucu isimleri Dede
Korkut tarafından verilmiştir.
Büyüdüğünde Oğuz’u perişan edecek olan Tepegöz ise dadı elinde büyür. Çocukların kulaklarını,
burunlarını ısırır. Gelen şikâyetler üzerine Aruz Koca, Tepegöz’ü döver, söver, en
sonunda evden kovar. Ezilen ve baştan tekmelenerek büyüyen bu çocuk, halkın başına büyük
belalar açar, sorun haline gelir.
“Çoban bu kütleyi görünce dehşete düştü. Geri döndü, sapan taşına tuttu. Vurdukça büyüdü. Çoban
kütleyi bıraktı kaçtı. Meğer o sırada Bayındır Han beylerle gezinti için ata binmişlerdi. Bu pınarın
üzerine geldiler. Gördüler ki bir alamet şey yatıyor, başı kıçı belirsiz. Etrafına toplandılar. İndi bir yiğit
bunu tepti. Teptikçe büyüdü. Bir kaç yiğit daha indiler teptiler. Teptiklerince büyüdü. Aruz Koca da inip
tekmeledi. Mahmuzu dokundu, bu kütle yarıldı.” (DKK, 153).
Göç etmek ve göç etmek zorunda kalmak, o toplumun siyasal yapısındaki zayıflığa ve yaşadığı
zorluğa delalettir. “Böyle bir siyasal ortamda topluluğun ihtiyaç duyduğu güçlü, kuvvetli,
çelik iradeli ve disiplinli, kısaca “alp tipi” insan yetiştirilmesinin mümkün olmadığı bir toplum
resmi çizilerek bir yandan ihtiyacın önemine öte yandan böylesi bir toplumun fertlerinin bu tür
özellikleri artık taşımadığı fikrini oluşturarak toplumsal yapının bu yönüyle çürümeye başladığına
vurgu yapılmaktadır. İkinci olarak ise ki bizce daha önemli olanı, böylesi bir insanın, insandan
olma-doğma özelliğinin yanında, ancak doğal bir mekânda, yani, tabiatın içinde ve o
doğal bütünlüğün özelliklerini yitirmemiş parçaları olan insanlar -burada arslan- tarafından yetiştirilebileceği
fikridir.” (Tamay, 2009: 166).
Tepegöz, ezilen insanın topluma olan düşmanlığını yansıtan bir tiptir. Bu tip, daha doğmadan
garip bir nesne içindeyken Oğuz beylerince tekmelenir, taşlanır ve ezildikçe de büyür.
Tepegöz, ezilerek ve şiddete maruz kalarak doğduğu için, her zaman şiddeti bilinçaltında bes-
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 275