II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Bu eserlerde uluslararası adıyla ruslaşan, mankurtlaşan topluma karşı Cavid efendinin isyanı,
itirazı vardı. Onlarca Türk halkının soyuna kast yapılırken, imparatorluk sınırları içinde hapse
mahkum edilirken Cavid "Topal Teymur" oyununde Türk halklarının milli-tarihi faciasını
vermek, iki büyük Türk hükümdarının Yıldırım Bayezit ve Teymur savaşının fonunda tarihi
hatalarımızı tarihin bir dersine çevirmek istemişti.
Sovyet edebi tenkidi “Peygamber” eserine karşı
“Peyğamber” eserini Müslüman milletini zorun gücüyle Allahsızlaşdırmak,
dinsizleşmek isteyen Bolşevik politikasına karşı dururdu. İslam'a karşı duran, onu inkar eden
cahilliye döneminin eserde tasviri de sebepsiz değildi. Bu tasvirlerin metnaltı anlamlarında
yazar dinsizlik tebliğ edən Sovyet hükumetine işaret ediyordu. Bu eserde yazarın not etdiyi,
çok öğretici bir nokta da İslam'ın sadece kılıç gücüne değil, hem de zeka gücüne kazanmasıtır.
Tarihi kaynaklara dayanarak ve tarihi gerçeklere, büyük hassasiyetle yaklaşan H.Cavid `in her
iki eseri nesillere kimliğini tanımak, geçmişini öğrenmek, kendine dönmek mesajını iletir.
Lenin'in "edebiyat proletaryan işinin vintciyidir" sloganı altında oluşan sanatsal eserler
Sovyetler Birliği'nde öyle bir nesil yetiştirmek niyetinde idi ki, o neslin secdegahı Kabe, Mekke
değil, Kreml, Kızıl Meydan, Lenin Mozolesi olsun, o nesil Kur'an'a değil, Marks'ın "Kapital"
ına tapınsın, kalbinde islam mücahitleri ve Türk serkerdelerinin değil, Bolşevik devletinin
kurucularının heykellerini yükseltsin. Edebiyat kahramanları “Sadece ben son nefesimde de
insan yaşamını zehirleyen, insan dileğini zorlayan yapay yasalara, tarikatlara, dinlere, çeşitli
biçimli uydurma Allahlara, yüz yirmi dört bin Allah tacirinin, yüz yirmi dört bin vicdan baykuşunun
yarattığı yapay, yaramaz, eski köleler dünyasına karşı yüz yüze durup, yüksek sesle söylüyorum:
yoktur Allah , yoktur Allah!” (Cefer Cabbarlı Eserleri. 4 cildde, II cild, “Şərq-Qərb”, Bakü,
2005, s.357) bağırırken Cavid efendinin eserlerinde kahramanların “Sevgilim Tanrıdır yalnız.
Çünkü en son penah odur, O'na tapınanlar kurtulur. Hatta güneşi sağıma, Ayı soluma koyarsanız;
Fikrimden dönemem asla, Bir kul yaşarmı Tanrısız?” (Hüseyin Cavid Eserleri. 5 cildde, IIIcild,
“Lider Neşriyyat”, Bakü, 2005, s.199) söylemesi Sovyet rejiminn propaganda çalışmasına engel olur,
genç neslin hafızasından islami değerlere, Türkçülük ideallerine tapınan geçmişini silmeye
imkan vermiyordu. Bu nedenle edebiyatı proletarya işinin vintciyi gibi görmek isteyen edebi
tenkit H.Cavidin "Peygamber" ve "Topal Teymur" oyunlarından sonra umutsuzluğa qapılırdı.
Edebi tenkit yazıyordu:
"Peygamber" oyunu sosyal motivle dolu olsa da, yazarın hala yanlış görüşlerden ayrılmadığını
gösteriyordu. H.Cavid bu eseri yazmamalı idi. Toplumumuzda tüm cephe boyunca çürük islami inanca
karşı amansız mücadele gittiği bir dönemde İslamiyet'in başkanı Muhammed peygamberi oyun kahramanı
edip diriltmek, yazarın fikir çelişkilerini daha da kabartıp ortaya koyduğu gibi, bağımsızlık kazanmış bir
halkın cesur amaçlarına karşı koymak anlamına geliyordu ". (Sultanlı Ali “Hüseyin Cavid'in faciaları”
// Cavidi hatırlarken, Bakü, “Gençlik”, 1982, 113)
Döneminin çok ünlü eleştirmeni Hanefi Zeynallı ise "Peygamber" oyununun
yazılmasından hemen sonra "başarısız eser" ilan etti. H.Zeynallı “Hüseyin Cavidin yazdığı
“Peygamber” hakkında önermelerim” adlı ünlü makalesini bu sonuçla özetliyor. “Peygamberi
Cavid'in gözünde büyüten Muhammed'in efal şexsiyyesi ise, “Peygamber” eserini bizim
gözümüzde küçülten Cavid'in ilhamsız ve çarpaşıq yazmasıdır". (Zeynallı Hanefi “Hüseyin Cavid'in
yazdığı “Peyğamber” haqqında önermelerim” // Cavidi hatırlarken, Bakü, “Gençlik”, 1982, 51)
Bu makalenin girişinde ise H.Zeynallı öngörü ve telaşla yazıyordu: "Cavid bir Peyğamber
yaratmaya gayret eder, belki de şimdi bir Cengiz, yarın bir İskender diriltmeye koşacaktır".
(Zeynallı Hanefi “Hüseyin Cavid'in yazdığı “Peyğamber” haqqında önermelerim” // Cavidi hatırlarken, Bakü,
“Gençlik”, 1982, 19) Bu sözlerdeki telaş H.Zeynallının yok, aslında Sovyet edebi tenkitinin telaşı
idi. Edebiyatı Bolşevik ideolojisinin tebliği axarına çıkarmak isteyen edebi tenkid Cavid
efendinin Türkçü-İslamcı ideolojisi açısından endişe geçiriyordu.
“Topal Teymur” oynunda Türkçülük düşüncesinin sanatsal ifadesi
Gerçekten de, "Peygamber" oyununun yazılmasından toplam iki yıl sonra -1925 yılında
H.Cavid edebi tenkiti yeni bir endişe içerisine sokuyor. Peyğamber karakterinden sonra Türk
dünyasının büyük şahsiyeti Teymur'un karakteri Sovyet edebiyatının zorla kahraman yapmak,
546 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu