II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

mefkuresini ifade etmek ve vahid Turan idealini gerçekleştirmek namına hasile getirdiği edebi bir
hadiseydi” (Turan, 2007: 129).
O`nun kitablarından “Türk lisanı tedrisatında” kullanılıb. Bu, Muhammed ağa Şahtahtılı`nın
1920 Mart 28`de Azerbaycan gezetesindeki makalesinde yer alıb: “Ben Türk lisanı tedrisatında
Ahmet Rasim`in kitaplarını şerh ve izahla okutdurduktan başka Hüseyin Cavid`in ve Abdulla
Şaik`in “Edebiyat dersleri” kitaplarını da haman minval ile tedris edirem...” (Memmedli, 1982:
106).
Bu manada, Cavid efendi kendi yaratıcılığı, derin hikmetli ve fesefi poeziyası, tekrarsız
eserleri ile ümumtürk edebiyatına, Ortak Türk Dili ideolojisine hizmet verdiği gibi, hem de Türk
diline saygı, sevgi oyandırmışdı. O`nun eserlerinde “yalnız bir milletin-dünyaya tarih yazan,
ahlak yayan Kadim Türkün ruhu çırpınır, nefesi eşidilir. Hala Cavid efendinin eserlerini orijinal
şekilde “izledikce, büyük mütütekkirin Türkçesinin-vahid Türkçenin sehrine düşdükce” insana
öyle geliyor ki, “parçalanmış, sepelenmiş Türk gövmlerinin hamısı bu dilde konuşur, bu dilde
anlaşır, yani “bu dünyada ayrıca ne bir osmanlı, ne bir azer, ne bir özbek, ne bir gagauz, ne bir
tatar, ne bir Türkmen görmek, his etmek mümkündür” sanki “Türkler kadim Oğuz`ların,
Göytürk`lerin, Alp er Tonga`ların, Atilla`nın zamanında olduğu gibi beraber ve vahiddir”
(Memmedli, 2013: 15-16).
Cavid efendi eserlerinde yalnız Türkiye Türkçesine aid sözler işletmekle kifayetlenmirdi,
O`nun dili: “Bütün talaffüz norması, morfoloji-sintaktik kuruluşu, luğat terkibi ile de asıl Türkçe
idi.
Ünlü Türkolog Ahmet Bican Ercilasun`a göre Hüseyin Cavid, eserlerini “Doğrudan
doğruya Osmanlı, yani Türkiye edebi dili ile yazmıştır. Buna göre de O`nda Osmanlı edebi dilinin
değil, belki de Azerbaycan edebi dilinin tesirini aramak daha doğru olur” (Ercilasun, 2011: 255).
Bu bakımdan ümumtürk edebi dilinin XX. yüzyıl Azerbaycan edebiyatındaki tek bir örneği olarak
kalmakta olan yazarın yaratıcılığını okuya-okuya Türkceni öğrenmek ve sevmek mümkündür.
SONUÇ
Eğer ümum Türk edebi dilinin namine mücadilenin esasını İsmayıl Kaspıralı koymuşsa da,
onu yekunlaşdıran, sona çatdırıp mükemmel bir Türk edebi dilinin bünövresini hazırlayan Türkçülük
uğruna kurban getmiş Cavid efendi olmuştur.
Azerbaycan Edebiyatı'na yeni bir boyut kazandıran Hüseyin Cavid efendi sovyetlerin korkunc
döneminde bile ne sosializmin “başarılar”ından, ne pamuk tarlalarından, ne petrol madenlerinden
yazmamış, nede Stalin’i Kömünist partisi`ni övmemişti.
Ömrünün sonunadek- represe olanakadar Türkçe konuşmuş, Türkçe yazıp-yaratmıştı.
Türkçül'üğünün belirtisi gibi ona verilen “efendi” sözcüğünün Türkçü, Turancı gibi tam manası
ile “efendi Cavid”, korku bilmez Türk olarak hakkını vermişti.
KAYNAKÇA
“Çarşaf”, Edebiyat-ı Umumiyye Mecmuası, no:39 (80), 1 Haziran 1918, s, 754.
Aliyev K. Hüseyin Cavid: Hayatı ve yaratıcılığı. Bakü, Elm, 2008, 272 s.
Cavid H. Eserleri. 5 cildde, Vc.. Bakü, Lider, 2005, 317 s.
Cavid H. Eserleri. Beş cildde I cild. Bakü, Elm, 2007, 258 s.
Ercilasun A.B. Hüseyin Cavid ve Türkiye Türkçesi. Türk dünyası üzerine makaleler-incelemeler. s
255
Genceli M. Osmanlı mtbuatında Hüseyin Cavid imzası. Hüseyn Cavid yaratıcılığı çağdaş tefekkür
işiğında. Uluslararası ilmi konfransın materialları. Bakü: Proqress, 2012. 345 s.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 45