II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

havzasında sözlü kültür ve halk anlatılarının yoğunluğuna dikkat çekmektedir. Dinî metin, anlatı
ve hikâyelerin bunların oluşumunda tesirine böylece işaret etmektedir. Boratav ise, masallarda
ehemmiyetsiz görünen teferruatın, mantıksız görünen vakaların, eski dinî izler olduğunu ifade
ederek, bunu 1865’te R. Köhler’den itibaren yapılan folklor araştırmalarının masallara verdiği
âlemşumüllüğün de teyit ettiğini söylemektedir.(Boratav, 1983:272)
Olağanüstü masalları yapısalcı yaklaşımla inceleyerek masalların aslında hepsinin aynı işlevsel
örgüyle meydana geldiğini ortaya koyan V. Propp da masalların tek kaynaktan beslendiği
fikrini destekler konumdadır. Fakat bu tek kaynağın ne olabileceği konusunda genel geçer bir
şey söylemekten sakınırken şunları ifade etmektedir: “…eski kültür biçimleri ile din arasında,
öte yandan da din ile masallar arasında kurallarla düzenlemiş bir bağın bulunması son derece
olanaklıdır. Bir kültür, bir din yok olup gider, içerikleriyse masala dönüşür. Masallarda eski
dinsel canlandırmalarla ilgili izler öylesine bellidir ki, bunları tarihsel bir inceleme yapmadan
da belirleyebiliriz.” Bu izahın ardından incelediği masalların birindeki yolculuk unsurlarını
değerlendirerek, masal yapılarının başlıca temellerinden biri olan ‘yolculuk’un, ruhun öbür dünyaya
yaptığı yolculuklarla ilgili bazı canlandırmalar olabileceğini ifade eder. Çalışmasında yer
alan diğer incelemeleri neticesinde ise şu cümleyi kurmaktadır: “Masallarda temel diye tanımlanmış
biçimlerin açıkça eski dinsel canlandırmalara bağlandığı konusunda ikna oluruz.”
(Propp, 2011: 110-154)
Bratton “Yakın Doğu Mitolojisi” isimli çalışmasında bu konuda ilgi çekici tespitlerde bulunmaktadır.
Ona göre insanlar hayatlarını üzerine kuracak değerler dizisi veya hakikat aradıklarında
tarihe değil efsaneye başvururlar. Efsaneler ise dinî ayinlerin sesli uygulamalarında kullanılsalar
da, nesilden nesile, ağızdan nakledilen ve her söylenişte basitleştirilen masallardır. Efsane
ve masal, yanlış veya gayri tarihi bir şey diye değil, hayatın ve kainatın manasının bir açıklaması
olarak ele alınmalıdır. Çalışmasının devamında ise efsanelerle “Kitab-ı Mukaddes”te
bulunan kıssalar arasındaki paralellikleri ortaya koyarak halk anlatılarıyla dinî hikayeler arasında
irtibat kurmaktadır.(Bratton, 1995 :8-19)
Bizler de bugün bir masal okuduğumuzda veya dinlediğimizde, kültürümüze işlemiş olan
Kur’an kıssalarından bazı motiflerin masallarda tekrar edildiğini görürüz. Bu izlenimler de yukarıdaki
görüşleri desteklemekte ve masalın hayatımızda kazandığı değerini artırmaktadır.
3. Masalların Sembolik Dili ve Masalların Yorumlanması
Nesillerin arasını açan hızlı ve sağlıksız kültür değişmeleri, düşünce hayatıyla birlikte
toplumdaki ortak değerleri ve temel kültürel normları da etkilemektedir. Bu durum pek çok
anlamlı değerin içini boşaltmakta ve “kelâm”ı anlamsız söz haline getirmektedir. (Bilkan, 2009:
112-113)
Masalların donanmış olduğu anlam ve semboller de zamanla zayıflamıştır. Masalların
sembolik dili farklı kültürler, farklı zamanlar ve farklı kabuller karşısında yeni anlamlar kazanmış
ve toplumun kültürel referanslarına göre yeni değerleri karşılar hale gelmiştir. Bu sembolleri
anlama çabası araştırmacılar tarafından sürdürülmektedir. Masallardaki olay, eylem, motif
veya simgeleri inceleyenler farklı bakış açılarıyla yorumlama faaliyetini yürütmektedirler.
Hitap ettiği kimseye nasıl bir tesirinin olduğunun anlaşılması zor olsa da, değer haritaları,
anlam şifreleriyle dolu olan masallar, asırlarca Türk milletinin beslendiği en önemli kaynaklardan
olmuştur. Bu niteliğe sahip olan masalları değerler eğitimi nazarıyla değerlendirmek gerekmektedir.
Masallarla ilgili yapılmış bazı çalışmalar ve bu çalışmalarda kullanılan yöntemler
aşağıda tanıtılmaktadır.
Halk anlatılarını inceleyenlerin önemli gördükleri eserlerin başında “Masalın Biçimbilimi”
gelir. Propp, eserini ilk olarak 1928’de Rusya’da yayınlamıştır. Bu eserle hem masal incelemeleri
alanında hem de anlatı çözümlemesi alanında yöntembilimsel bir öncü olmuştur.
Propp’un bu çalışmadaki amacı, yüzeydeki çeşitlilik, çok renklilik altında, yüzlerce masala ortak
olabilecek “işlevsel” birimleri bulup ortaya çıkarmak, bir başka deyişle halk masallarının
değişmez yasalarını belirlemek olmuştur. (Propp, 2011: 11)
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 453