II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

gelen tavuğu kovalar, yardım etmez. Amma kendisi ağır alda kaldığı zaman aynı tavuğun evine
gelir. Tavuk ders vermek, horoza önceden ne yaptıklarını hatırlatmak için, onu da dışarıda bırakır,
amma merhametli olduğundan yine de onu affeder, evine alıp yardım eder. Çocukların sevimli
evcil kuşları arasında ilişkileri göstererek, kibarlık, cimrilik kibi çizgilerin kötü olduğunu,
merhametlik, yardımseverlik ve arkadaşlık iyi olup, yine yendiği gösteriliyor, çocuklara bu çizgilerin
önemli olduğu öğretiliyor. Komşular arasında nasıl münasebetler olması gerektiği hakkında
bilgi verilir. Masal paylaşmaknın ne kadar iyi olduğunu öğretir.
“Altın başnen hıyar baş” (“Altın başla salatalık baş”) masalında kızın annesi ölüyor, babası
ise başka bir kadınla evlenip, kızını zalim üvey annesinin eline bırakıyor. Üvey anne kendi
kızını bakar, iş yaptırmaz, üvey kızı ise hep çalışır, dinlenmeye istediği zaman da üvey annesi
tarafından dövülür. Kızın annesinden kalan ineği varmış. Nehrin yanında ineği otladığı zaman
inek nehrin o tarafına geçiyor, kız da onu geri geçiremiyor ve üvey annesi onu yüne döveceğini
düşünüp, ağlamaya başlar. Yanına bir ihtiyar kadın gelir, neden ağladığını sorar. Kız anlattıktan
sonra, kadın onu sakinleştirmeye çalıştı. Başından yeşil, aq ve sarı sular geleceğini söyler. Sarı
su gelende, ‘uyatırsın’ der kadın. Sarı su geldiği zaman kız kadını uyatır. Kadın o suyla kızın
başını yuvar ve eve gönderir, bir kaç günden sonra kızın saçı altın olur. Bunu gören üvey anne
aynısını kendi kızı için ister ve onu da nehrin yanına gönderip, aynısını yaptırır. Ama ihtiyar
kadın bu seferi kızdan ‘yeşil su geldiği zaman uyatırsın’ der, kız aynısını yapıp, evine döndü,
ama başı altın değil de, her zaman salatalıkla dolu olur (Бала фольклоры, 1993: 91). Bu masalda
haksızlık, zalimlerin hareketleri tenkid edilir. Kötülük yapan üvey anne altın isterse de, hareketlerine
göre sadece salatalık hak eder. Ama her zaman çalışan, haksizlık altında kalan kız
sormadan, amac koymadan altın saç elde eder. Burda iyiliğin kötülüğü yenmesi gösterilir.
“Ahmaq qaşqır” (“Aptal kurt”) masaldaki kahramanlar – hayvanlardır. Başka hayvanları
yiyen kurt çok hasta olunca, söz veriyor: “İyileşirsem, hiç bir zaman başka hayvanları yemem”.
Amma iyileştikten sonra, açıktıkça sözünden vazgeçip, at, kozu ve buzağı yemek kararına gelir.
Hayvanlar kurt kadar güçlü olmazlarsa bile, akıl ve beceriklilik ile kurtu yenerler (Несиллерден
несиллерге мирас, 2012: 41). Bu masalda bazen insanlar ilişkilerinde yer alan kötü bir özellik
gösteriliyor – söz verip tutmamak, kendi isteklerini yerine getirmek için başkalarına kötülük
yapmak. Ama o kötülükke karşı çıkan akıl ve yardımseverlik her zaman yener.
Masalların küçük nesile olan tesiri çok büyüktür, çünkü onlar çocuklara bilgi verip,
akıl-feraseti zenginleştirir, kötü ve iyi, doğru ve yanlış, adalet ve zulum hakkında düşündürür.
Folklorun çocuklarla ilgili diğer bir türü – bilmecedir. Onlar çocukların fikir ve düşüncelerinin
derinleşmesine, gelişmesine, çocukların hazırcevaplık yeteneğinin yükselmesine hızmet
ederler.
Kırımtatar bilmecelerinde soru bilmecenin içinde bulunur:
Uzunca boyu, yeşildir soyu, (Uzunca boyu, yeşildir soyu)
Aqtır qanı, suvdır canı. (Beyazdır kanı, sudur canı) (Salatalık)
Bilmecenin cevabı soyut değil, somut olurlar. Onlarda bitkiler, hayvanlar, kuşlar, ev eşyaları
gibi nesneler saklıdır. Dilden dile geçip eski zamanlardan günümüze yetip gelen bazı
bilmeceler hayatımızda artık çok kullanılmayan nesneler hakkında da olur:
Keleyatqan fil, (Gelen fil)
Arqasında tasma til, (Arkasında tasma dil)
Aqılıñ olsa, (Aklın olursa)
Oylan da bil. (Düşün da bil) (Saban)
Hayat ilerlediği zaman, yeni nesneler peyda oluyor. Bilmeceler şekil bakımından değişmeseler
de, içindeki sorulan nesnelerin cedveli daha da geniş oluyor, yeni çıkan nesneler
hakkında da bilmeceler folkorda kendi yerini buluyor:
Şeeri bar – (Şehri bar)
Adamı yoq. (İnsanı yok)
Deñizi bar – (Denizi var)
460 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu