II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

doludur (http://www.ozgurpencere.com). 1315-1318 yılları arasında yaşanan kıtlık sonucu
Üçüncü Laterano Konsili (Piskoposlardan oluşan bir konsey) yoksulları, hastaları ve engellileri
kentlerden uzaklara sürmüştür (Schnapper, 2005; Akt.: Ünal, 2010:1). 1933 ve sonraki yıllarda
da Nazi Almanyasında saf ırk yaratmak ve yalnızca “ari” çocukların doğmasını sağlamak için
Yahudiler ve eşcinsellerle birlikte binlerce engelli de gaz odalarına gönderilmiştir
(http://www.projetaladin.org/holocaust/tr/holokost-tarihi/nazi-rejimi.html). Geçmişteki bu kötü
örneklerle karşılaştırıldığında günümüzde devletlerin engelli bireyler adına önemli adımlar attığı
görülmektedir. Ancak bu adımların ne kadar yeterli olduğu ve onların ne kadar sokakta, yaşamda
var olmasına olanak sağlandığı tartışmaya açıktır.
Her insanın bir engelli adayı olduğu düşünüldüğünde engellilerin yaşamlarını olağan biçimde
sürdürebilmeleri için toplumsal ve bireysel anlamda taşınması gereken sorumluluklar
vardır. Bu sorumlulukların bir kısmı devlete düşmektedir. Bunlar engellilerin sokağa adım attıktan
sonra gitmek istedikleri yere zorluk yaşamadan ulaşmalarını sağlamak, iş olanağı sağlayarak
onları iş gücü olarak yaşama katmak, sokakların, toplu taşıma araçlarının, kurumların fiziksel
koşullarını uygun hale getirerek sosyal yaşamdan uzaklaşmalarını engellemek gibidir. Bireysel
olarak her kişiye düşen görev ise engellileri farklılaştırmak, ötekileştirmek yerine normalleştirmek,
toplumun bir parçası olduklarını sezinletmektir. Bu normalleştirme süreci ise ancak engellilik
konusunda oluşturulan bilinç düzeyi ile olanaklıdır. Bu bilinç oluşturma süreci okulöncesi
dönemde başlayan bir süreç içerisinde aile, okul ve sosyal ortamda karşılaşılan uyaranlarla olanaklıdır.
“Çocuklar kendi aralarında farkları çok erken yaşta fark etmeye başlarlar. Çocukların
bir yaşında farklılıkları fark ettiği, iki yaşında farklılıklar hakkında konuşup, bunlarla ilgili
sorular sorduğu, üç yaşında ön-yargılar oluşturduğu, dört yaşında insanların farklı özelliklerinin
nedenlerine ilişkin kendi kuramlarını oluşturdukları, beş yaşında ise kendilerine ait özelliklerin
hangilerinin kalıcı hangilerinin geçici olduğunu anladıkları belirtilir” (Erden vd.,
2006:11). Bu bakımdan bilinç oluşturma yaşını bir yaş olarak belirlemek yanlış olmayacaktır.
Çocuklara gözlemledikleri farklılıkların toplum içinde aksaklık yaratan bir durum olmadığı bir
zenginlik olduğu sezinletilmelidir. Bu sezinletme de ancak çocukları böyle örneklerle kurgulanmış
çocuk edebiyatı yapıtlarıyla okulöncesi dönemden başlayarak buluşturarak gerçekleşecektir.
“Çocuk kitaplarında, çocukların yeni yaşantılar kazanmalarına olanak sağlayan en temel
öğelerden biri de öykündükleri kahraman/kahramanlar ve onların nitelikleridir. Kahramanların
fiziksel ve ruhsal özelliklerinin abartıya kaçılmadan iyi geliştirilmiş olması, kahramanın
öyküdeki olaylara yön veren etkin kişiliği, çocukları kahraman/kahramanlarla özdeşim kurmaya
yöneltir. Kahramanın yaşama bağlılığı, karşılaştığı sorunları çözmedeki kararlılığı, amaca
ulaşmada izlediği yöntemlerin niteliği ve bu eylemler bileşkesinin söz ve davranışlarla somutlanması,
çocukları da kahraman gibi duymaya, düşünmeye ve hareket etmeye istekli kılar” (Sever,
2008:77). Yaşamı boyunca bir engelliyle karşılaşmamış bir çocuk, bu konuyla ilgili duyarlık
geliştirebileceği yaşına ve düzeyine uygun bir çocuk edebiyatı yapıtı ile karşılaştığında engellilerle
duygudaşlık kurması kolaylaşır. Onların yaşamını, duygularını, korkularını, öfkelerini
sezinler ve çocuk edebiyatı yapıtları aracılığıyla farkındalık oluşma süreci başlamış olur. Engelli
bir yakını olan çocuk okur ise bu yapıtlar aracılığıyla onun yaşamını daha iyi anlamaya başlar.
Bu yapıtlar aracılığıyla çocuk okurlar engelli yakınlarının yaşamını daha iyi anlayarak kendi
üzerlerine düşen sorumluluğu alma düşüncesi oluşturmaya başlarlar.
İlk çocukluk dönemi özel eğitim uzmanları Ellen Rubin ve Emily Watson, cinsiyet ayrımcılığı,
ırk ayrımcılığı, etnik ayrımcılık gibi olumsuz tutum oluşturabilecek yaklaşımların yanı
sıra engellilere karşı olumsuz tutum oluşturabilecek engelli karakterlerin de çocuk edebiyatında
yeri olmaması gerektiğini savunmuşlardır (Ellen ve Watson, 1987; Akt.: Ünal, 2010:29).
“Janice Young, doktora tezinde (…) engelli karakterler içeren iyi edebi eserlerin iki
amaca hizmet edebileceğini belirtir. İlk olarak, kurgulanan engelli karakterin olumlu özellikleri
olan bir birey olarak çizilmesi, eseri okuyan engelli çocukların karakterle özdeşleşebilmesini
sağlar. İkinci olarak ise eseri okuyan engelsiz çocuklar da bir engellinin yaşamı konusunda
600 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu