II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

LEMİA BALI’NIN ÖKSÜZ ADLI ESERİNİN POLİSİYE ÇOCUK ROMANI
ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ
Erhan AKDAĞ *
ÖZET
Lemia Balı çocuk edebiyatı alanında adı pek duyulmamış yazarlarımızdan birisidir. Eğitimci bir
kimliğe sahip olan Balı’nın 1946 yılında yayımlanan ve edebiyat ansiklopedilerinde çocuk romanı olarak
nitelendirilen Öksüz adlı eseri, yazıldığı dönem itibarı ile oldukça önem taşımaktadır. Bu eserinde Balı,
romanın eyleyeni olan Can’ın başından geçen ilginç olaylara yer vermiş; bunu yaparken de ‘kuşku’ ve
‘merak’ unsurunu ön planda tutmaya özen göstermiştir. Bu yönüyle Öksüz polisiye bir çocuk romanı
niteliği kazanmıştır. Yazarın günlük-roman türündeki bu eseri özellikle ‘kurgu içinde kurgu’suyla çocuk
okuyucuların polisiyeye yönelik ilgisini çekmeye çalışmış ve roman boyunca da dikkatlerini canlı tutmayı
amaçlamıştır.
Bu çalışma, Türk çocuk romancılığının erken bir dönemi sayılabilecek 1940’lı yıllarda yayımlanan
Lemia Balı’nın Öksüz adlı romanını inceleyerek eserin polisiye çocuk romanı kategorisinde değerlendirilip
değerlendirilemeyeceğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Öksüz bir çocuk olan Can’ın başından geçen
olayların merak unsuru taşıyıp taşımadığı, roman kurgusunun polisiye çocuk romanı türünün temel özelliklerinden
macera ve harekete dayalı olup olmadığı, olay silsilesinin ilgiyi sürekli canlı tutup tutmadığı,
polisiye bir olayın sunumunda çocuk okuyucuya yönelik gereken pedagojik özenin gösterilip gösterilmediği,
okuyuculara değer aşılanmaya çalışılıp çalışılmadığı gibi konular üzerinde durulmuştur.
Anahtar sözcükler: Çocuk edebiyatı, polisiye çocuk romanı, Lemia Balı, Öksüz
Giriş
Yirminci yüzyılın ikinci çeyreği Türk çocuk edebiyatı tarihi bakımından sınırlı sayıda
öykü ve romanın yayımlandığı bir başlangıç dönemi olarak kabul edilebilir. Çocuk edebiyatı
alanında bu dönemde eser vermiş yazarlarımızdan birisi olan Lemia Balı, akademik çalışmalarda
yeterince incelenmemiş bir yazar olarak karşımıza çıkar. Yaşadığı dönemde eserleriyle çeşitli
ödüllere layık görülen Balı hakkında edebiyat ansiklopedilerinde genellikle standart ve sınırlı
olan şu bilgi yer almaktadır: “Romancı, (D. 1911, İstanbul-Ö. 25 Kasım 1976). İstanbul Kız
Öğretmen Okulunu bitirdikten sonra çeşitli ilkokul, ortaokul ve liselerde Türkçe ve edebiyat
öğretmenliği yaptı. İlk Arkadaş adlı çocuk romanıyla 1948’de Çocuk Esirgeme Kurumu Ödülünü,
Uyanan Köy adlı romanı ile Yapı ve Kredi Bankası Yarışması (1954) armağanını, Cem Sultan
adlı oyunu ile de TRT’nin 1969 Radyo Oyunları Yarışmasında üçüncülük ödülünü kazandı.
[Yazarın ilk gençlik romanı başlığı taşıyan ve kimsesiz çocukların dramını işlediği Işığa Koşan
Çocuk (1952) adlı bir romanı da bulunmaktadır.]” (Sarıyüce, 2012). Oysaki Türk çocuk romancılığının
erken dönemi kabul edilen 1940’lı yıllarda Lemia Balı’nın Öksüz (1946) adlı romanı
polisiye çocuk romanı özelliği taşımasından dolayı büyük önem arz eder. Ülkemizde polisiye
roman türünün özellikle 1930’lardan itibaren yoğun bir ilgi gördüğü, çevirilerle ve Peyami Safa
gibi yazarların kaleminden çıkan yerli eserlerle gelişmeye başladığı göz önüne alındığında Lemia
Balı’nın Öksüz adlı eserinin değeri bir kat daha artmaktadır.
*
Arş. Gör., Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, AFYONKARAHİSAR.
erhanakdag@aku.edu.tr
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 517