II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

korumak, aynı zamanda onların evrensel değerlerle sentezinden, inteqrasiyasından yararlanmak
ve her insanın gelişiminin sağlanması demektir". (2, s.5 ).
Zengin milli gelenek ve geleneklere sahip Azerbaycan Türklerinin folkloruna göz
attığımızda tüm Türk dünyasının sahip olduğu ortak değerlerden başka, Azerbaycan Türklerinin
de kendine has folkloru mevcuttur. Halkımızın zengin, kendine özgü ve ilginç folklor
örneklerinden biri de halk oyunlarıdır. Tarihi çok eskilere giden, halkın çeşitli dönemlerde
geleneklerini, etnoqrafiyasını özünde yaşatan bu oyunlar kuşaktan kuşağa geçerek bu günümüze
gelip manda.
Oyunlar halk yaşamının çeşitli yönlerini, hem de çeşitli törenleri yansıtan eski folklor
janrından biridir. Halk oyunları en eski devirlerden halkın günlük yaşamını, eğlence dünyasını
kendinde yansıtmak açısından özel ilgi uyandırmaktadır. Böyle halk oyunları konu, içerik,
oluşum yolu ve biçimleri açısından da çok zengin ve çeşitlidir. Halk oyunlarında yüksek,
hümanist insani duygular: seri cezalandırmak, iyileri korumak, onlara dayanak stand vb. bu gibi
olumlu nitelikler aşılanırdı.
Çocuk oyunlarını təsnifləşdirərkən onun üç gruba bölündüğünü görüyoruz.
1.Cədlilik, çevriklik ve hareketle ilgili oyunlar.
2.Ayin etiqat ve törenlerle ilgili oyunlar.
3. gözbağlayıcı oyunlar. (3, s.82).
Bu bölgünün birinci grubuna ait olan örneklerde daha eski oyun elemanları saklıdır
saklanmıştır. Böyle oyunlarda el, kol, vücut hareketleri yanında, him-cim, kaş-göz, dil-dudak
hareketleri hakim. Say sistemile ilgili oyunlar da bu gruba aittir. İkinci gruba dahil edilen
çocuklar oyunları anlam ve içerik təhriflərinə uğrasalar da ayin, etiqat ve törenlerle ilgili
özellikler metinlerde belirginleşiyor. Üçüncü gruba düşürülen oyunlar çocuklarda duyma,
hissetme, ve genel olarak duyarlı pompalar.
Genel olarak, çocuk oyunlarını ifasına, çocukların meişetinde tuttuğu yerine ve rolüne
göre iki bölüme ayırırlar: hareketli (hareketli) oyunlar. Kelime oyunları bu oyunlar çocukların
fiziksel, zihinsel, ruhsal ve ahlaki gelişimini olumlu etkileyen örneklerdir. Hareketli oyunlar
çocukların fiziksel, kelime oyunları ise manevi gelişimine yönelik örneklerdir. Hareketli,
hareketli oyunlarda taklitçilik, söz oyunlarında düşünce kendini gösterir. Özelliklerine göre,
hareketli oyunlar daha eski dönemlerin ürünü sayılır. Kelime oyunları ise sonraki dönemlere
aittir. (5, s.62) Oyunlar kolektif şekilde icra edilir. Burada çocukların bireysel etkinliği daha çok
görülmektedir. Hareketli oyunların bir kısmında çocuklar eşyalardan daha çok kullanıyorlar.
Çocuklar taştan, toptan, kemerden, havlu, aşıqdan vb. daha çok kullanıyorlar. Oyunlar sokakta,
meydanda daha fazla yürütülüyor. Əşyalı oyunlara "Havlu ver", "Kalender ay qelender", "Aşık -
qoz", "hendeğe düşme" eşya oyunlara ise "Enzeli", "Ali üste kimin eli", "Menekşe" ve s. örnek
gösterilebilir. Böyle hareketli oyunlar cədlik, uyanıklık, kendini koruma özellikleri ile tipiktir.
Çocukların fiziksel sağlığı ve hazırlığına iyi gelir. Kelime oyunları ise evvelde söylendiği gibi
daha çok çocukların zihinsel ve beyinsel gelişimini başlatır. (6, s. 103).
Bütün bunlar çocukların konuşma gelişimini fiziksel, psişik ve ruhsal sağlığına olumlu
etkiler. Dans, müzik, öcəşmələr, mizah unsurlarını birleştiren diğer derecede bu oyunların
gerçekleşmesinde çocuk folklorunun önemi oldukça büyüktür. . Genel olarak ise, ulusların
kültürel yetkinlik seviyesinin müəyyənləş- dirilmesinde son derece önemli bir rolü olan "oyun"
bir gerçeklik olgusu olarak "insanın çeşitli görüş, ayin ve inançlarını kapsayan, onu kendi vahşi
ve barbar doğasından koparıp evrime yükseltir" (14, s.395) . Araştırmalarda "oyun" kelimesinin
etimolojik kökeni ile ilgili farklı görüşler ileri sürülür. Ancak çoğu araştırmacılar bu
qenaetdedirler ki, "oyun" hareketle ilgili içerik belirttiğine göre ilk önce dramla benimsenmesi.
Ali Sultanlı böyle bir kanaate varır ki, oluşmuş bayatılar, ağıtlar derin içeriğe sahip oldukları
kadar dramatik bir mahiyettedir. Genel olarak, Azerbaycan halkı olayları, konuşmaları, sesleri,
hareketleri dramlaşdırmağa hep eğilimli olmuştur. Buradan çıkan sonuç çıkarabiliriz ki, demek
ki, diğer uluslarda gözlemlendiği gibi, Azeriler de dram kelimesini ele oyun kavramıyla ifade
etmişlerdir. (4, s.23) Oyunu izlerken, dans anlamına yozan Mahmud Allahverdiyevin göre
182 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu