II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

celerinin bazıları masallar ve hakl hikayeleri içinde kendi özelliklerini yitirmeden nesir olarak
yer alırlar. Masallar, halk hikayeleri normal formatında başlar. Daha sonra bilmeceler dahil
edilir.
Örneğin evlenmek isteyen gence kız ve ailesi tarafından sorulan bilmeceler vardır. Bilmeceye
doğru cevap bulmak kızın gönlünü kazanmak demektir. İnsan hayatında önemli bir yeri
olan evllik kurumunun kurulmasında bilmeceyle karşı tarafı ölçme, toplumun bilmeceye verdiği
değeri gösterir.
Masalın sürükleyici atmosferine zihinleri zorlayan, düşünmeye sevkeden, soru-cevap yoluyla
dikkatleri çeken bilmecenin / bilmecelerin eklenmesi sıkça görülen bir uygulamadır. Örneğin,
“Bir kız üç aşık / Bir kız üç aşık”, “Baarınan kaysısı çon / Hepsinden hangisi büyük”,
“Akılduu kız / Akıllı kız”, “Süylöbös Han / Konuşmayan Han” gibi masallar içindeki mensur
bilmeceleriyle ünlüdür. Örneğin;
…
Bir handın kızın dagı bir handın uulu almak bolot. Anan oyun künü toy beret. Düynö-tamaşanın
baarın casayt. Er da sayıştırat töö da çeçtiret. Anan örgösün kötörüp, toydu taratıp cönötö turgan bolot
kızdı. Oşondo kızdın atası oolugup ketip mınday degen tabışmak aytat:
-On it, cıyırma karışkır, otuz colbors, kırk ayu, elüü ögüz, altmış arkandagan at, cetmiş üç buttagan
at, seksen cumurtka, tokson torgoy. Uşul tabışmaktı tapsanar kızımdı algıla, tappasanar berbeym, - der.
Bul tabışmaktı eç kim taba albay, segiz at koştop kişi aldırat. Kelgen kişi mınday dep çeçken eken:
-On- it: on çaştagı bala, itçe ırkıraşıp turbaybı. 20- karışkır: karışkırday tıtışıp, culkuşup turbaybı.
30- colbors: otuzunda colbortoy ele alduu-küçtüü bolot da. 40- ayu:kırkında kanday bolbosun bastap kalat
go kişi. 50- ögüz: elüüsündö ögüzdöy cooş tartıp, munayıp kalat da. 60- arkandangan at: altmışka çıkkanda
attay bolup kalat da. 70- üç buttagan at: üç buttagan degen, üç buttap tuşap koygon attay bolalbay
kalasın degeni. 80- cumurtka degeni: 80 degi kezde cumurtkaday çaykalıp kalbaybı. 90- torgoy degeni:torgoydoy
ele sayrap kalbaybı.
Oşentip kızın bergen eken.
Bir hanın kızını diğer bir han oğluna almak ister. Otuz gün herkese açık şölen düzenler. Her türlü
eğlencenin, oyunun, yarışın olduğu şölen bitince kızı alıp gitmek ister. Kız babası o zaman düşünüptaşınıp
şöyle bir bilmece sorar:
“-On köpek, yirmi kurt, otuz kaplan, kırk ayı, elli öküz, altmış arkan ipiyle bağlı (köstekli) at,
yetmiş üç çelimsiz, ayakları üstünde zor duran at, seksen yumurta, doksan tarla kuşu. İşte bu bilmeceyi
bulursanız kızımı alınız, eğer bulamazsanız kızımı vermem.” Der.
Bu bilmeceyi hiç kimse bulamaz ve uzaklardan birçok kişi gelir. O gelen kişilerden biri, bilmecenin
cevabını şöyle verir:
-On it: On yaşındaki çocuk, it gibi hırlaşıp durmaz mı? 20 kurt: Kurt gibi bölüp, parçalamaz mı?
30 kaplan: Otuz yaşında kaplan gibi korkusuz ve güçlü olur. 40 ayı: Kırkında insan ayı gibi gösterişli ve
biraz da hantal olmaz mı? 50 öküz: Ellisinde öküz gibi sakin hareket edip, yavaşlayıp, mülayim olur. 60
köstekli at: Altmışa çıkınca köstekli at gibi kalır. 70 üç yaşlı at: yetmiş yaşında çelimsiz, ayakları üstünde
zor duran atlar gibi olursun. 80 yumurta: İnsan seksen yaşında yumurta gibi uzuvları kontrolsüz çalkalanıp,
sallanıp, titreyip kalmaz mı? 90 tarla kuşu: O yaşta tarla kuşu gibi ötüp durmaz mı?
İşte o zaman, bilmece çözümlendiği zaman kızını verir.
III. Kırgız Bilmecelerinin İçerik Özellikleri
Yirminci yüzyılın ilk yıllarına kadar göçerliğine devam eden Kırgızların bilmecelerini
içerik bakımından (tematikalık prensip) incelediğimizde, yaşamlarının tamamına ilişkin unsurların
bilmecelere yansıdığını görmekteyiz. Örneğin hayvancılık (malçılık) kaynaklı (inek, at,
koyun, keçi, deve vb. hayvanlarla ilgili) çok sayıda bilmece vardır. Bu hayvanlar içinde özellikle
at (at, cılkı, bee, tay, at koşumları, kımız vb.) göçebe yaşamın olmazsa olmazı olarak bilmecelerde
halkın gözündeki değerine parelel onlarca örnekte kendini gösterir. Tabiatla iç içe
yaşayan Kırgız halkı vahşi hayvanlarla mücadele içerisinde olmuş ve hem kendileri hem de
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 341