II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

zengin bir edebi hayat geliştirdiğini görmekteyiz. Topraklarımızda gelişen Türk edebiyatı, o
dönemi bütün Türk edebiyatının gelişme durumunu yansıtmaktadır. Bu açıdan baktığımız zaman
söz konusu bölgelerdeki Türk edebiyatının da Balkan Savaşlarına kadar, ana ülke Türkiye’deki
edebiyatıyla aynı karakterde ve aynı çizgide geliştiğini görmekteyiz. Böylece aynı kaynaktan
yani aynı gelenekten beslendiğini söyeleyebiliriz. Balkan Savaşları'ndan sonra Makedonya
Türk Edebiyatı'nda görülen durum, bu topraklarda yaşamaya devam eden Türklerin
toplumsal, ekonomik, kültür-eğitim durumlarının doğal uzantısından başka bir şey değildir.
Konuya bu açıdan yanaşıldığı takdirde, bu dönemde edebiyatta göze çarpan durgunluğun asıl
nedenlerini belirleyebilmek için kolaylaşacaktır.
Osmanlıların Rumeli’de toprak kayıpları 17’ci yüzyılın sonlarında başladı, 18. ve 19.
Yüzyıllarda hızla devam etti. Nihayet, 1912 Birinci Balkan Şavaşından sonra Rumeli’nin hemen
tamamı kaybedildi. Ancak, “Osmanlı kültür izleri bugün dahi bütün varlığını sürdürmektedir.
Balkan uluslarının mimarisinde, halk yaratıcılığında, dillerinde ve hergünkü hayatlarında Türk
kültürü izlerine her adımda rastlanır. Dolayısıyla, Balkan ülkelerinin en küçüğü olan Makedonya
Cumhuriyeti’nde Türk kültür varlığı kaçınılmaz bir gerçektir. Makedon ulusun varlığında
Türk etkileri görkemli bir yer alır. Makedonya Cumhuriyeti’nde yaşıyan Türk unsuruna gelince,
Osmanlı-Türk kültürünün gerçek mirasçıları olan Makedonya Türkleri, milli benlikleri ile kültürünü
koruyup geliştirmekle yetinmeyerek, Makedonya ile Türkiye arasında heryanlı ilişkilerin
gelişmesinde adeta altın bir köprü rolünü oynamaktadır.” (Sesler, 1995: 33)
Kanımızca, Makedonya Türk edebiyatı'nın ilk ve en büyük darbeyi, Balkan Savaşlarıyla
birlikte gelen göçle yediği hiç kimsenin yadsıyamayacağı bir gerçektir. Çünkü, çok kısa sayılabilecek
bir zaman dilimi içinde gerçekleşen bu göç, en geniş halk kitlelerinin göçü olmakla
birlikte, kitlevi bir aydın göçüydü de aynı zamanda. Osmanlı'nın yüzyıllar boyunca sadece
bu topraklan fethederek değil, aynı zamanda büyük yatırımlar yaparak hayatın her hücresine
yer etmesini amaçladığı Türk-İslam kimliğinin büyük ölçüde yok olmaya terk edilmesi anlamına
gelen bu göç, Makedonya'da kalan Türklerin sesinin her alanda olduğu gibi edebiyatta
da uzun bir süre için nerdeyse tamamen kısılmasına neden olmuştur.
Makedonya Cumhuriyeti'nde Türk edebiyatının temel taşları 1944’te atılmıştır. “Osmanlı
döneminde divan edebiyatında bir Aşık Çelebi, mutasavvıf Muhammed Nur-ul Arabi ile
Şeyh Sadeddin Efendi, Yahya Kemal Beyatlı, Yaşar Nabi, Şefket Rado ile Makedonya doğumlu
ya da kökenli daha yüzlerce Türk yazar ve sanatçılara Makedonya Türkleri de haklı olarak
sahip çıkmaktadırlar.” (Sesler, 1995: 35)
Makedonya Türklerinin halk edebiyatından yapılan derlemeler gözden geçirilince
edebiyattaki bu suskunluğun ne denli büyük olduğu hemen göze çarpmaktadır. Balkan Savaşları
öncesinde olduğu gibi Balkan Savaşları esnasında da Türklere yapılan büyük zulüm ve
işkencelere rağmen, derlenip yayımlanan halk edebiyatı metinlerinde bu zulüm ve işkencelerden
bahsedildiğine neredeyse hiç rastlayamadık diyebiliriz. Bunun asıl nedeni nedir bilemeyiz,
fakat tahminlerimize göre bunun iki nedeni olabilir. Bu nedenlerden biri, can derdine düşen,
zulüm ve işkenceye maruz kalan Türklerin Balkan Savaşları öncesinde ve esnasında başlarından
geçenlerle ilgili türkü yakmayı, destanlar söylemeyi akıllarından geçiremeyecek kadar
perişan bir halde olmaları, ikincisi de, Balkan Savaşları sonrasında yaşadıkları baskıların ve
çektikleri çilenin korku ve tedirginliğinin etkisi altında susmayı tercih etmiş olmalarıdır. Evlerinden
barklarından edilen, soykırım tehdidiyle gözdağı verilen, katliama maruz kalan bu
insanların, neşelerinin-kederlerinin, sevinçlerinin-acılarının sözcüsü olan halk edebiyatları aracılığıyla
içlerini dökmemelerini başka bir nedene bağlamak olası değil çünkü.
Sonuç olarak, Balkan Savaşlarından sonraki yıllarda Makedonya Türk Halk Edebiyatı'nın
önemli bir varlık gösteremediğini söyleyebiliriz. Bir ulusun kültür dağarcığında halk
edebiyatının nedenli önem taşıdığının bilinmesine rağmen, Makedonyalı Türk aydınları maalesef
bunun nedenlerini aydınlatmaya yönelik herhangi bir ciddi çalışma yapabilmiş değillerdir.
Fakat yine de, Makedonya'da yaşayan Türkler söz konusu olduğunda, son derece çalkantılı
geçtiğini söyleyebiliriz.
Böylece, Makedonya Türk edebiyatı da, Balkan Savaşları, ardından gömüldüğü sus-
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 491