II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Propp, çalışmasının neticesinde bütün olağanüstü masallarda aynı işlevlerin tekrar ettiğini
tespit etmiştir. Yani araştırdığı masallar hemen hemen (bazı alt unsurlar değişebilmekle beraber)
aynı temel olay örgüsüne sahiptir. Propp, buradan bir takım neticeler çıkarmaktadır. Bu neticelerin
birini de şu soruyla ifade eder: “Bütün olağanüstü masallar tek biçimli masallarsa bu hepsinin
aynı kaynaktan çıktığı anlamına gelmez mi?”Çalışmasının devamında ise şunu söyler:
“Temel biçimlerin incelenmesi, araştırmacıyı masalı dinlerle karşılaştırmaya götürür.” Ardından
Kitab-ı Mukaddes’te yer alan kıssalarla bazı masallardaki işlevleri ve motifleri karşılaştırarak
savını destekler. ( Propp, 2011: 109 ve 158)
Propp’un bu çalışması bu tarz pek çok çalışmaya ilham olmuştur. Ülkemizde bu yöntemle
yapılmış masal incelemelerinde Türk masal ve destanlarında da yer alan yapısal benzerlikler de
sembolik olarak yorumlanmıştır. Bu ekolü izleyerek çalışma yapanlar arasında Özkan’ın “Bey
Börek Anlatılarının Kahramanın Yolculuğu Açısından İncelenmesi” isimli çalışma örnek gösterilebilir.
Bu çalışmada Dede Korkut Hikâyelerinden biri seçilerek incelenmiştir. Bu çalışmada
anlatılardaki ‘ayrılma-erginlenme-dönüş’ şeklindeki çekirdek yapı ortaya koyulmuş ve böylece
masallarda bulunan ortak yapısal özelliklerin tasavvufi anlayışla paralelliğini tespit edilmeye
çalışılmıştır. (Özkan, 2006: 30-35)
Masalları incelemede uygulanan bir diğer yöntem ise psikanalitik yöntemdir. Bu yöntem
Jung’un “arketip” ve “kolektif bilinç” kavramlarından yola çıkılarak masallardaki sembolleri
yorumlamaya çalışır. Erich Fromm, “Rüyalar, Masallar, Mitoslar” isimli eserinde “sembolik
dil”i izah eder ve bu yöntemle sembolik dilin izlerini masallarda arar.(Fromm, 1992:18)
Ona göre insanlık tarihinin ilk günden bu güne geliştirdiği tek ortak dil sembol dilidir. İnsanlık
tarihinin en eski eserlerinden olan mitoslar, günlük yaşantımızın ürünleri olan rüyalar,
birbirleri ile şaşırtıcı bir benzerlik gösterirler. Ona göre günümüz insanları mitos ve masallara
gereken değeri vermeyi, onları bir tecrübe ve hatıra hazinesi olarak görmeyi unutmuşlardır. Bu
nedenle biz çağdaş insanlar, artık onların dillerini anlamıyoruz. Fromm “Masallar kendilerini
sembol dili aracılığı ile ifade eden geçmiş zaman bilgelikleri ve özdeyişleridir” der ve eserinin
devamında şunu ekler:
“Sembol dilinin herkes tarafından öğrenilmesi gereken tek yabancı dil olduğu inancındayım. Eğer
bu dili anlayabilirsek mitosları, masalları da anlayabiliriz. Bence bunlar, bilgeliğin en önemli kaynaklarından
biridir. Ayrıca benliğimizin derinliğine inmemize ve gizli yönlerimizi anlamamıza yardımcı olduğu
da bir gerçektir.” (Fromm, 1992: 21)
Mitoslar ve masalları aynı başlık altında değerlendiren Fromm, “mitoslar daha çok dinî
ve felsefî çekirdeğin sembolik bir ifadesi olarak kabul edilmektedir. Artık bu dışa vurulan anlatım
biçiminin, yani hikâyenin ‘ilkel’ toplumların fantastik hayalleri olmadığını geçmişten günümüze
kadar gelebilen değerli hatıraları dile getirdiklerini anlamaya başlıyoruz” diye eklemektedir.
(Fromm, 1992: 209)
Bu genel değerlendirmelerinin sonrasında bazı anlatılardaki arketiplerin ve sembollerin
izlerini süren Fromm’un çalışmasında bizim çok yakından tanıdığımız “Kırmızı Başlıklı Kız”la
karşılaşmaktayız. Hikâyeyi anlattıktan sonra içeriğini analiz eden yazar, “kırmızı”yı ergenliğe
giriş olarak yorumlar. Ardından cinselliğin getireceği tehlikeler ve erkek algısı üzerinde durur.
(Fromm,1992:253) Bu yorumlamalarla çocukluğumuzdan beri dinlediğimiz “Kırmızı Başlıklı
Kız” artık başka şeyler söylemektedir. Gerçekten biz saf bir merakla kurttan alınacak intikamı
dinlerken, farkında olmadığımız bilinçaltımız cinsellikle ilgili mesajlar almış mıdır?
Jung’un ve Fromm’un yolunu daha sonra pek çok araştırmacı takip etmiştir. Bunlardan
birisi psikanaliz alanında doktora yapan ve bu alanda uzmanlaştıktan sonra dünyanın farklı yerlerini
dolaşarak buralardaki masalları inceleyen Clarissa P. Ertes’tir. (Ertes, 2003) Türkiye’de
“Kurtlarla Koşan Kadınlar” ismiyle yayınlanmış olan çalışmada yazar, masallardaki semboller
ve arketiplerle kadın kimliğini incelemektedir.
Ülkemizde masallar üzerine çalışma yapan bazı araştırmacılar da Jung’un ve Fromm’un
yöntemini kullanarak masalları incelemişlerdir. Bu bakış açısıyla yaklaşarak masallardaki motifleri
tasavvufi unsurlarla ilişkilendiren bir makalede, masalsı unsurların tasavvufî hayatta işaret
454 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu