II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Doğada yaşayan her canlının ayrı bir değeri vardır. “Doğadaki tüm canlıların kendi içlerinde
değerli oldukları ilkesine verilen içsel değer tanımı tüm doğa yazınının temel ekolojik etik
ilkesini oluşturmaktadır.” (Opperman, 2006, s.4) Doğadaki her varlığın sahip olduğu bu içsel
değerlerden birinin yitirilmesi diğerlerinin de değişmesine veya tamamen yok olmasına neden
olabilir. Varlıkların sahip olduğu bu içsel değerler insana göre belirlenemez. Çevreci hareketin
başlamasında tarım ilaçlarının doğaya verdiği zararların fark edilmesi etkili olmuştur. Ekolojik
dengeyi bozan Başkan ve adamları yılanlardan kurtulmak için bu ilaçlara başvururlar. İnsanlar
yılanlardan kurtulur ama bu ilaçların da en az yılanlar kadar tehlikeli olduğu adadaki değişimle
okuyucuya hissettirilir. “Varillerle getirilip adanın birçok yerine konulan ilaç belki yılanları
kaçırıyordu ama artık eve girmek bizim için işkence haline gelmişti. O güzelim ıtırların, yaseminlerin
kokusu bile bu iğrençliği bastırmaya yetmiyordu.” (Livaneli, 2015, s.159)
Başkan’ın başlattığı doğa- medeniyet karşıtlığı ya da doğa- insan karşıtlığı ütopik özelliklere
sahip Son Ada’yı distopik bir yer hâline getirir. Medeniyetten ve insandan yana seçim
yapan Başkan ve Başkan gibi düşünen adalıların karşısında doğayı seçen çocuklar, anlatıcı çocuğun
annesi ve dayısı yer alır. Ekofeministler böyle bir seçimin her iki taraf içinde doğru olmadığı
görüşündedirler. Onlara göre “… yapılması gereken böyle bir seçim değil, insan ile doğa
arasındaki ilişkiyi yeni, diyalektik bir biçimde ele almamızı sağlayacak bir düşünsel yaklaşım
üretebilmektir.” (Berktay, 2006, s. 75) Son Ada’nın sakinleri insan ile doğa arasındaki ilişkiyi
diyalektik bir biçimde ele almayı başaramadıkları için ütopya distopyaya evrilir. Çocukların
henüz kaybetmediği bütünsellik anlayışı sayesinde büyükler de yaptıkları yanlışların farkına
varırlar. Adadaki az sayıdaki çocuklardan biri olan dilsiz çocuk, martıların çoğalması için kurtarabildiği
kadar martı yumurtasını kuluçkaya yatan tavukların yumurtaları arasına karıştırır. Konuşamayan,
çok aza kişiyle iletişim kurabilen, insanlarla göz göze bile gelmeyen bu çocuk, tek
başına martıların hayatlarını kurtarmaya çalışır. Onun bu gayreti adadaki diğer üç çocuğu da
etkiler ve bir gün Başkan’dan kurtulabileceklerine ve her şeyin eski hâline döneceğine dair onları
umutlandırır. Çünkü çocuklar “ adanın değil kendilerinin değiştiğini” (Livaneli, 2015, s.156)
fark ederler.
Son Ada’nın Çocukları adlı hikâye ütopyaya ait özelliklerden bazılarına sahiptir. Adadaki
herkesin eşit şartlarda yaşıyor olması, kendi içlerinde oluşturdukları toplumsal adalet anlayışları,
adada güvenlik sorunun olmayışı ve güvenliği sağlayacak insan gücünün olmayışı Son
Ada’nın ütopik bir yer olduğunu düşündürür. Başkanla birlikte bu ütopik unsurlar kaybolmaya
başlar. Başkan iktidarını sağlamlaştırabilmek için karmaşa yaratır. İktidarını oluştururken demokratik
bir tavır sergiler; ancak bu, göstermelik bir demokrasi anlayışıdır ve diktatörlüğünü
perdelemeye yarar. Çizilen sözde demokratik tabloyla insan önce kadın ve erkek diye ayrılır.
Elbette buradaki ayrım toplumsal cinsiyetle ilgilidir. “Saygıdeğer kadınlarımız, analarımız,
eşlerimiz, kız kardeşlerimiz toplum hayatına karışmalı” (Livaneli, 2015, s. 54) cümlesi, Başkan’ın
toplumsal hayat içerisinde kadını, birey olarak göz ardı edişinin ifadesidir. Ona göre
saygıdeğer kadınlar anadır, eştir, kız kardeştir. Kadını yücelttiğini düşündüren bu cümle aslında
kadını insan olarak değil erkeğe göre tanımlayan ataerkil zihniyetin yansımasıdır. Başkan’ın
yarattığı kadın – erkek, doğa – insan, hayvan – insan gibi ikilikler, iktidarını güçlendireceği
kaos ortamını hazırlar. Distopya karmaşadır. Düzeni sağlamak için belirlenen prensipler karmaşaya
neden olur. Bu ironik durum, Son Ada’da da ortaya çıkar. Düzeni sağlamak için –aslında
Başkan’dan önce adada kendiliğinden oluşan bir düzen vardır- alınan yönetim kurulu kararları
adayı karmaşık bir yere dönüştürür. Başkan, kendi düzenini oluştururken adanın düzenini yerle
bir eder. Düzenin bozulması insanların dikkatini Başkan yerine başka şeylere, martılara, tilkilere,
leyleklere vermesini sağlar. Adadaki bu durum anlatıcı çocuğun gözünden şöyle ifade edilir:
“ Yöneticiler kendi çıkarları için ülkenin zenginliklerini kullanıyorlar, doğal güzellikleri
yok etmekten, halkı bilgisiz ve fakir bırakmaktan kaçınmıyorlar, halkı birbirine düşman ediyorlardı.
Böylece insanlar birbirleriyle kavga etmekten, yöneticileri eleştirmeyi unutuyorlardı.”
(Livaneli, 2015, s. 39)
Başkan her şeyi kontrol altına almaya çalışan bir diktatördür. Geçmişte ülkesini de militarist,
kapitalist kurallarla yönetmiştir ve diktatörlüğünü de bu zihniyetlere borçludur. Önce
problem yaratır sonra da bu problemleri savaşın kurallarına göre çözmeye çalışır. Başkan’ın bu
370 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu