II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Klasik Türk edebiyatı, medeniyetimizin izlerini 13. yy.dan 19. yy.a kadar takip edebileceğimiz
çok zengin bir edebiyat geleneğidir. Bu edebiyat geleneğinde farklı anlam katmanlarını
içerisinde barındıran beyit; toplumu tarihî, sosyal, kültürel, dini, siyasi yönleriyle yansıtan zihniyet
unsurlarını estetik bir şekilde okuyucuya sunar. Bu anlamda, klasik Türk şiiri ürünlerinde
eski Türklerin olduğu kadar Müslüman Türklerin hayatında da önemli bir yeri olan sihir olgusunu
çeşitli özellikleriyle görmek mümkündür (Karaman, 2015b: 1503). Klasik Türk şiirinde söz
konusu edilen sihir olgusu günümüz çocuk ve gençlik edebiyatındaki sihirsel unsurlar için de
yerli bir kaynaktır. Hârût ve Mârût kıssası ile mesnevilerde canlı tasvirlerle fiziki ve ruhi portresi
çizilen sihirbaz ve cadılar bu bağlamda zikredilebilir.
1.1. Hârût ve Mârût
İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim, İslam medeniyeti çevresinde gelişen klasik
Türk edebiyatı için önemli bir kaynaktır. Bakara suresinin 102. ayetinde bahsedilen Hârût ve
Mârût kıssasının, klasik Türk edebiyatında daha ziyade İsrailiyat kökenli anlatılarla şekillendiği
görülür. Bir Doğu anlatısı olan Hârût ve Mârût, çocuk ve gençlik edebiyatı için ilham verici
olabilir. Kıssadaki sihirsel unsurlar ve olağanüstülükler çocuk ve gençlik edebiyatı eserlerinde
işlenerek bugüne taşınırsa zamanla evrensel çapta bizi dünyaya tanıtacak eserlere dönüşebilir.
Bakara suresinin 102. ayetinde bahsedilen Hârût ile Mârût iki melektir. Kelimeyi esreyle
okuyup bunların iki melik yani padişah olduğunu söyleyenler olduğu gibi Hârût ve Mârût’un
Davud ve Süleyman peygamberler olduğunu ileri sürenler de vardır. Nitekim Hz. Davud ve Hz.
Süleyman Ahd-i Atîk’e göre peygamber olmayıp padişahtırlar. Hârût ve Mârût ile onların öğrettikleri
şey hakkında çok söz söylenmiş, çeşitli görüşler ortaya konmuştur. Elmalılı Hamdi Yazır,
meleklerin haram olan bir şeyi yapmayacağı görüşüne dayanarak Hârût ve Mârût’un insanlara
öğrettiği bilginin aslında sihir olmayıp kötü niyetli kişilerce kötülük için kullanmaya elverişli
yüksek bir ilim olduğunu ileri sürer (Bkz.: Yazır (1), 1992: 370-371; Karaman, 2015a: 488).
Buna rağmen yeryüzünde adı sihirle anılmış nice kişi ve topluluklara sihir öğrettikleri ileri sürülen
Hârût ile Mârût sihir sanatının ustaları olarak kabul edilir. Bundan dolayı Hârûtluk, kimi
zaman sihir ve büyünün öteki adı olmuştur (Karaman, 2015a: 491).
Klasik Türk edebiyatına yansımaları olmuş Kur’an’daki Hârût ve Mârût kıssası ile ilgili
çeşitli efsaneler anlatılır. Rivayete göre melekler, insanların yeryüzünde putlara tapmaları, kan
dökmeleri ve günah işlemeleri karşısında şaşırır, “Yüce Allah kendini ve emirlerini elçileri vasıtasıyla
insanlara bildirdiği hâlde nasıl olur da onlar küfre girer, günah işlerler?” diye sorarlar.
Allah da onlara hitaben “Eğer insanlardaki şehvet sizde olsaydı, siz de onlar gibi olurdunuz.”
diye cevap verir. Melekler bunu mümkün görmeyip doğruluktan asla ayrılmayacaklarını söylerler.
Bunun üzerine Allah onlara içlerinden iki melek seçmelerini, seçtikleri bu iki meleği insan
sureti ve yaratılışında yeryüzüne göndereceğini söyler. Melekler, içlerinde en çok ibadet eden
Hârût ve Mârût adlı iki meleği seçerler. Allah, bu iki meleğe yeryüzünde adaletle hükmetmeyi;
şirkten, zinadan, şaraptan ve kan dökmekten sakınmalarını emreder. Hârût ve Mârût bir müddet
Allah’ın bu emirleri doğrultusunda gündüzleri yeryüzünde adaletle hükmeder, geceleri göğe
çıkıp ibadet ederler. Günün birinde kocasıyla geçinemeyen Zühre adlı bir kadın boşanma davası
için kocası ile birlikte Hârût ve Mârût’un huzuruna çıkar. Kadın çok güzel olduğundan Hârût ve
Mârût ikisi de kadına gönül kaptırıp ondan gizli bir görüşme talep ederler. Kadın önce razı olmaz,
Hârût ve Mârût’un ısrarı üzerine onlara üç şart koşar: Puta tapmak, şarap içmek ve haksız
yere kan dökmek. Bu üç şartı yerine getirirlerse onlarla birlikte olacağını söyler. Hârût ve Mârût
başlangıçta bu şartları kabul etmezler fakat Zühre işveyi artırdıkça artırır, bunlar da daha fazla
dayanamayıp “En zararsızı şarap içmektir.” diyerek her kötülüğün temeli olan şarap içmeye razı
olurlar. Hârût ve Mârût önce şarap içer, sonra şarabın verdiği sarhoşlukla kendilerinden geçip
zina eder, son olarak da bu hâlde kendilerini gören bir fakiri kendilerini haber vermesinden
korktukları için öldürürler. Zühre, Hârût ve Mârût’tan ism-i azamı öğrenip göğe çıkar fakat
göklerin bekçileri onun üçüncü kat gökten yukarı çıkmasına engel olurlar. Zühre, Allah tarafından
bir yıldız şekline sokulur. Hârût ve Mârût ise yaptıklarından büyük bir pişmanlık ve utanç
duyarlar, tekrar göğe çıkmak ister fakat buna muvaffak olamazlar. Nihayet İdris Peygamber’in
aracı olmasıyla Allah, onları dünya ve ahiret azaplarından birini seçmeleri konusunda muhayyer
bırakır. Hârût ve Mârût da dünya geçici olduğu için dünya azabını seçerler. Babil’de bir kuyuda
98 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu