II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

C.Memmedkuluzade (1866-1932), M.A.Sabir (1862-1911), A.Sehhet (1874-1918), F.Köçerli
(1863-1920), S.M. Ganizade (1866-1937), S.S.Ahundov (1875-1939), R.Efendizade (1863-
1942), A.Şaik (1881-1959) ve diğer şair ve yazarlar çocu ve gençler için romantizm ve eleştirel
realizm akımında eserler yazmıştır. Azerbaycan milli çocuk edebiyatının gelişmesine hizmet
eden bu edipler, yeni neslin milli ve manevi değerler doğrultusunda yetişmesine hizmet etmişler.
Romantizm Akımında gelişen Azerbaycan Çocuk Edebiyatı
Azerbaycan çocuk edebiyatının tarihi çok eskilere dayandığı Giriş bölümünde kaydedildi.
Bu sebeptendir ki, XIX asrın sonu XX asrın başlarında Azerbaycan çocuk edebiyatında ister
folklorun, isterse de klasik edebiyatın tesiriyle romantik eserler yazılmıştır. Çocuk edebiyatında
romantizm akımı hem nesirle, hem de nazımla yazılan eserlerde kendini göstermektedir. Değişen
sosyal siyasi muhit genç neslin terbiyesinde de yeni meyillerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Nitekim millilik ruhu, vatana, millete sevgi, güzel ahlakın aşılanması için iyinin, güzelin
romantik bir biçimde yüceltilmesi vs. bu dönemin esas ihtiyacı sayılırdı. ХХ asrın başlarından
itibaren bilhassa romantizm edebiyatı Vatanı, milleti ve hürriyyeti zamanın esas problemine
çevire bilmiştir
Halk edebiyatını romantik üslup ve tahayyülüne uygun gören A.Şaik ondan büyük ölçüde
faydalanmıştır. A.Şaik halk masalları esasında bir sıra tiyatro eserleri yazmıştır. Romantik ruha
sahip olan A.Şaik ilk edebi faaliyetine yine romantik duygulu gazelleriyle başlamıştır. Daha
sonra hem umumi, hem de çocuk edebiyatına romantizm akımının tesiri altında kıymetli eserler
vermiştir. Romantizm aslında şairin ruhuna hâkim kesilmiştir. Onun fikrince, sanat hür olmalı,
siparişle yazılmamalı, eser şairin ruhundan, tahayyülünden doğmalı, okurunu heyecanlandırmalı
ve onu yaşadığı sosyal muhitten uzaklaştırmalıdır. Bu anlamda romantizm A.Şaik’in hür ruhunun
dolaşmasına imkânlar sunuyordu. Romantizm akımının esas gayesi toplumda meydana
gelen yenilikleri yüksek sanatkârlık maharetiyle okuruna ulaştırmak ve onu yeniliğe doğru heyecanlandırarak
hareket etmesini sağlamaktır. Hiç tesadüfi değildir ki, Azerbaycan’da romantizm
akımı komşu ülkelerde - Rusya,İran ve Türkiye’de meydana gelen inkılaplar neticesinde
sosyal ve siyasi muhitin değiştiği XX asrın başlarında ortaya çıkmıştır.
A.Şaik halk edebiyatından yaralanarak yazdığı hikâyelerinde esasen mazlumla zalimi,
iyiyle kötüyü karşı karşıya getirir. Edip insanı köleleştiren monarşi kalıntılarına da hücum eder.
Çocukların terbiyesinde önemli değişiklik yapmak ve onlara kahramanlık ruhunu aşılamak için
iyiliğin kötülüğe, mazlumun zalime üstün gelmesini romantik bir üslup ve aynı zamanda çocukların
anlayabileceği bir dille kaleme almıştır. Edibin Halk edebiyatından yararlanması da tesadüfî
değil. Onun bu yola başvurmasının esas sebebi eserindeki gayeyi okuruna sevdirerek çattırmasıdır.
A. Şaik edip olmakla beraber hem de çok bilgili bir pedagogdur. Bu yüzden de çocuk
ruhuna ve tefekkürüne halk masallarından istifade etmekle daha başarılı bir şekilde tesir edebileceğine
inanıyordu. Çünkü halk edebiyatı ürünü olan masal ve efsane türünü çocukların daha
asan derk edebileceğini biliyordu. Bu anlamda A.Şaik’in “Goçpolat” eseri önem arz etmektedir.
Fakirin zengine karşı yaptığı mücadele eserde masalımsı bir havaya girer, çocuğun daha iyi
anlayıp, derk etmesini anlar. Aksi taktirde toplumda sosyal nizamı bozan eksiklikleri çocuğa
anlatmak zor ve sıkıcı olur.
A.Şaik bir çok kısa hikayelerinde toplumda baş veren sosyal siyasi olayları çocuk psikolojisinin
ve dilinin anlaya bileceği bir dille vere bilmiştir. Edip nesir yazılarında sosyal meselelere
deyinse de şiirlerinde seçtiği konunun çemberini bir az daha genişletir. Sosyal meselelerle
beraber küçük okurlarını doğa ile, hayvanat ve nebatat alemi ile tanıştırır. Onun “Tilki Hacca
gidiyor”, “Keçi”, “Tık tık hanım”, “Avcı Mestan” ve diğer şiirleri 7-den 70-e her kesin dilinde
ezberdir. Bunun sebebi yine de A.Şaik’in şairliği yanında derin bilgili bir pedagog olmasıdır.
Çünkü çocukların ilgisini çekmekte ve estetik terbiyesinde fablların müstesna rolü olduğunu
bilmektedir. Şair yazdığı fablları ister dil, isterse de tasvir itibariyle romantik bir ruhla çocukların
anlaya bileceği bir şekilde yazmıştır.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 229