II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Eğer bir toplum dilini kaybederse hafızasını kaybeder, bugünü düne bağlayan köprüler dinamitlenir.
(Meriç, 1980) Tıpkı Mengü Taş’ta yazılanların milli hafızamızdan yitip gittiği gibi. Köl
Tigin Yazıtı’nda Çin ile kurulan ilişkiler bağlamında şu ifadeler geçmektedir:
“il tutsık yir ötüken yış ermiş bu yirde olurup tabgaç bodun birle tüzültüm
altun kümüş işgiti kuutay bungsuz ança birür tabgaç bodun sabı süçig agısı yımşak ermiş
süçig sabın yımşak agın arıp ırak bodunug ança yagutır ermiş yagru koontukda kisre anyıg bilig
anta öyür ermiş edgü bilge kişig edgü alp kişig yorıtmaz ermiş bir kişi yangılsar oguşı bodunı
bişükinge tegi kıdmaz ermiş süçig sabınga yımşak agısınga arturup öküş türük bodun öltüg”
Altını, gümüşü, ipeği, ipekli kumaşları sıkıntısızca (karşılıksız) veren Çin milletinin sözü
tatlı; ipekli kumaşları (da) yumuşak imiş. Tatlı sözlerle ve yumuşak ipekli kumaşlarla kandırıp
(uzaklarda yaşayan) milletleri böylece kendilerine yaklaştırırlar imiş. (Bu milletler) yaklaştıktan
sonra da Çinliler fesatlıklarını / kötülüklerini işte o zaman yaparlar imiş. Çok akıllı bilge kimseleri
ve çok yiğit (alp) kimseleri ilerletmezler imiş. Bir kişi suç işlediğinde onun soyunu sopunu
(eşiğinden) beşiğinekadar öldürürler imiş. (Çinliler’in) tatlı sözlerine ve yumuşak ipekli kumaşlarına
aldanıp Türk milleti, çok öldü (Biçer, 2012) Bu tercime olmasa Mengü taştaki yazıların
anlamını artık milli hafızamız anlayamamaktadır. Çin hâkimiyetine girmemek için çok büyük
mücadeleler veren biz Türkler dilimizi korumak için aynı gayreti göstermekte yetersiz kaldığımız
belki de kitabeleri okuyarak kıssadan hisse almakta acze düştüğümüz için, 1949’dan beri
esaretteyiz. Dünya nazarında ise Çin’in hala sözleri tatlı, ipekleri yumuşak ve üretiminin her
aşamasında kan ve gözyaşının karıştığı Çin malları ise dünya pazarlarında, “Made in China”
etiketinin girmediği tek bir hane dahi yok.
Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurca konuşan çocukların sorunu açısından baktığımızda
öncelikli sorunun“eğitim- ana dil” problemi olduğu bilinmektedir.Zira Çincenin aşamalı olarak
seçmeli ders, ikinci dil, çift dilli eğitim ve son olarak zorunlu dil uygulamalarıyla dayatıldığını
görmekteyiz.
Çağatay Türkçesinin 1950’li yıllardaki birden sona erişini, 1951’de Pekin’de Milliyetler
Merkezi Enstitüsü bünyesinde, Uygur, Kazak, Salar ve Tuva Türkçeleri hakkında Türkologların
sistemli çalışmalar yaparak raporlar hazırlamaları ve 1954’te yönetimin Stalin’in Marksizm ve
Dil eserini temel alan bir politika takip ederek Xinjiang Özerk Bölgesi Dil ve Yazı Komitesi
üyesi Mahmut Zayidi tarafından hazırlanan Uygur Edibi Tilining Kıskıça İmla Kaydileri adlı
eserin yayımlanarak uygulamaya konması ile izah etmek mümkündür. (Koraş, 2014)
Bu konuda Doğu Türkistanlı aydınların, Batı’dakilerle kültür bağlarının kopmaması için
Kiril alfabesini kabul etme teşebbüsleri de vardır. 1956 yılında Ürümçi’de “Til Yezik İlmî Muhakeme
Kongresi” toplanmış ve Kiril alfabesini kabul etme kararı alınmıştır. Ancak o dönemdeki
Çin ve Rus idaresinin arasının açılması bu teşebbüsün gerçekleşmesini engellemiştir. Kayda
değer bir diğer husus da bu komite tarafından hazırlanan Kiril alfabesinin Sovyet sınırları
içinde kalan Uygurların kullandığı Kiril alfabesinden farklı olmasıdır. Bütün bunlara rağmen bu
toplantıda, yeni alfabeyle birlikte yazı diline esas kabul edilecek ağzın İli-Gulca ağzı olması
Uygur Türklüğü için en önemli karardır. Üstelik bu karar resmiyete dökülür ve resmiyette Doğu
Türkistan Uygurları üç yıl Kiril alfabesini kullanırlar. (Koraş, 2014) Alınan bu karar Orta Asya’daki
kardeşleriyle bağlarını kesmemiş olur.
Çin ve Sovyet yönetiminin arasının açılması Çin yönetiminin uygulamaya konulan Kiril
alfabesinden vazgeçmesine sebep olur. 1964 yılında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyince
onaylanan, 11 Aralık 1959 tarihinde Urumçi’de toplanan ikinci Dil Kongresinde Çinliler için
hazırlanan Latin alfabesi taslağının Uygur Türklüğü tarafından da kullanılması kararının 1960
yılında okullarda denemesi yapılır. 1965 yılındaki Kültür Devrimi’nden dolayı rafa kaldırılan
karar, 1973 yılında yeni bir talimatla katı bir şekilde uygulamaya konulur.Uygur aydınlarının
Arap alfabesine dönüş isteklerine izin verilmez ancak Türkiye ile Çin arasındaki ilişkilerin gelişmesi
ve Doğu Türkistanlı Uygurların Türkiye’deki neşriyatı rahat takip edebilmeleri idareyi
rahatsız eder. Bu rahatsızlık, Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi Eğitim Nezaretinin Latin
alfabesini uygulamadan kaldırarak Arap alfabesine dayanan mevcut alfabeyi uygulamaya koymasına
sebep olur.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 479