II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Macar halk bilimci Linda Degh yaptığı çalışmalarda masal anlatmanın toplumsal işlevi
üzerinde durmuştur. Masalların toplum hayatındaki değişikliklere paralel olarak anlatıldığı ortamlarda
yeni işlevler kazandığını belirtmiştir. Örnek olarak da balıkçılıkla geçimini sağlayan
bir köyde balıkçı masalları anlatan kişinin köylülerin çiftçiliğe başlamasıyla dinleyicisiz kalmasını
göstermiştir. Bu örnekle sosyal yapısı benzer kişilerin masallardan beklentilerinin ortak
olduğu, bu beklentilerin karşılanmadığı takdirde masal icra edildiği toplantıların rağbet görmediği
ifade edilmektedir. Bu anlamda bazı masal anlatıcılarının kendi yaratıcılıklarını kullanarak
dinleyicinin istek ve ihtiyaçlarına uygun olarak masalları yeniden yaratarak sosyal değişime
paralel hareket etmelerinin bir nevi zorunluluk olduğu belirtilmiştir (Çobanoğlu,2012: 257).
Dolayısıyla masal, toplumdan kopmayarak yaşayabilmektedir.
Gerek köylerde gerekse şehirlerde insanları bir araya toplayan masallar böylece insanlar
arasında sosyal ilişkilerin de kurulmasına hizmet etmiştir. Herkesin ayrı odalarda farklı teknolojik
araca esir olduğu günümüz dünyasında, kadın erkek, çoluk çocuğun bir ışık etrafında toplamanın
ne kadar mucizevi olduğu aşikârdır. Büyüklerin televizyonla, çocukların internetle sosyalleştiği
bugünlerde bırakın komşuların bir araya gelerek masal dinlemesini, çekirdek aile bile
aynı odada toplanamamaktadır.
İcra edildiği ortamlarda insanları bir araya toplayarak sıkılmadan saatlerce hoş vakit geçirmelerini
sağlayan masallar, özellikle sosyal aktivelerin sınırlı olduğu dönemlerde insanların
günlük sıkıntılarından uzaklaştırarak vakitlerini güzel geçirmelerini sağlayarak önemli bir işlev
yerine getirmişlerdir. Günümüzde şehirleşmenin doğal neticesi olarak yalnızlığa itilmiş insanın
günlük hayatındaki etkisini kaybetmiştir. Eskiden her büyük ailede, her mahallede var olan masal
anlatıcıları-masal anaları yerlerini televizyona bırakmış, masal kahramanlarının yerini de
televizyon ve sinema kahramanları almıştır (Dilek,2007: 19).
Bugün ise masallar çizgi film, animasyon yapılarak ya da sinemaya aktarılarak hem çocukları
hem de yetişkinleri büyülü dünyasına çekerek eğlendirmeye devam etmektedir. Görülüyor
ki masalların bu işlevi değişime rağmen sürmektedir.
Ali Yakıcı “İpek Yolunda Masalların Yolculuğu” makalesinde 21. yüzyılı idrak ettiğimiz
bu günlerde her alanda önemli başarılara imza atan çağdaş dünya ile entegre olmuş, birçok bakımdan
iyi yetişmiş ve yetişmekte olan genç ve dinamik bir Türk gücünün varlığına dikkat çekerek,
ortak bir masal belleğinin en kısa zamanda kurulması gerektiğini ifade eder. Bunun için
de Türk dünyasının masalların yönelmemizi, bunu yaparken de “Kırmızı Başlıklı Kız”la mücadele
edecek “Nardaniye Hanım”ların günümüz araç-gereçleriyle (çizgi film, kitap, dergi, film)
desteklenmesi gerektiğini vurgular (Yakıcı,2014:187).
Bu anlamda yeni yaklaşımlara ihtiyaç vardır. Batı kaynaklı masal kitaplarının yerini yine
batı kaynaklı görsel masallar almaktadır. 19. yüzyılın ortalarından itibaren batıdan ters yönde ve
bulanık akan kimi masal kanallarından testiler doldurulmuş, Türkiye başta olmak üzere Türkçenin
konuşulduğu coğrafyaların tamamına yakınında Türk çocuklarının ihtiyacı bu bulanık masal
testilerinden karşılanmıştır. Masala susamış Türk çocukları bunlarla kandırılmaya çalışılmıştır.
Perraut, La Fontaine Andersen, Grimm Kardeşler vb. masalcılardan çoğu problemli, Türk’ün
sosyal dokusuna uymayan masal tercümeleridir (Yakıcı, 2014:186).
Günümüzde de Batı bunu sinema endüstrisiyle yapmaktadır. Masal, teknolojik ve toplumsal
değişikliklerle birlikte hoşça vakit geçirme işlevini, sinema, tiyatro, çizgi film ve benzerleriyle
sürdürmektedir. Böylelikle Batı kendi masallarını sinema endüstrisinde kullanarak hem
kültürünü yaşatmakta, hem de kültürünü bu yolla ihraç etmektedir. Sinderalla’yı animasyon ya
da sinema filmi olarak izleyip beğenen Türk çocuğunun Anadolu’nun çeşitli yerlerinde anlatılan
Fatmacık’tan ise haberi maalesef olmamaktadır.
Görsel anlatımın günümüz dünyasındaki egemenliğini göz önünde bulundurursak, masalları
insanla buluşturan en etkili mecra sinemadır diyebiliriz. Bu duruma örnek olarak Batı dünyasının
klasikleşmiş üç masalını verebiliriz. “Alice Harikalar Diyarı’nda” adlı masal 2010 yılında
sinemaya uyarlanmıştır. Tüm dünyada izlenen film, 1 milyar dolar hasılat elde etmiştir.
Grimm Kardeşler’e ait “Pamuk Prenses Masalı” ise 2012 yılında “Pamuk Prenses ve Avcı”
ismiyle vizyona girmiştir. İlk üç günde dünyada 742 bin kişi tarafından izlenen film, 400 milyon
34 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu