II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

KAZAK ÇOCUK EDEBİYATININ GELİŞME YOLLARI
Danday İSKAKOV *
Kazak çocuk edebiyatı örneklerinin başlangıç kaynakları sözlü edebiyatından başlamaktadır.
Hakim Abay’ın, “Doğduğunda Dünya kapısını açar şarkıyla, Şarkıyla toprağa giber beden”
dediği gibi herbir Kazakların bütün yaşam hayatı şarkıyla geçer. Şildehana, ninni, tusaw
keser, tilaşar , vedalaşma, ağıt, carapazan1 2 3 4, evlilik düğünlerinde söylenen betaşar5, toy cırı
-yöresel düğün şarkıları-, toybastar düğünün töreninin yöresel açılış şarkıları, yar-yar yeni evlenen
çiftlere armağan şarkısı, sınsw6 gibi şarkıların en önemli amacı genç çocuklara ve yeni
nesillere ananevi geleneklerle doğru yolda talim terbie vermektir. Eskiden göçebe hayat yaşayan
Kazak halkında gün boyunca işten çıkamayan gençler akşamleyin biraraya gelerek, çeşitli oyunlar
ve söz yarışmalarını düzenleyerek eğlenirlerdi. Kazakların yaşamında yaşanan herbir önemli
olaylar şarkısız, şiir ve irsiz geçmeyendir. Özellikle gençler biraraya geldikleri zaman şiir ve
şarkılarla birlikte atasözleri, bilmeceler, tekerlemeler, şiir okuma, aldatmaca, hayvanlarla ilgili
şarkılar, efsaneler, masallar, destanlar söyleyerek eğlenirlerdi. Halk edebiyatındaki çocuklar
folklorunun amacındaki terbiye ve eğitmin yeri çok büyüktür. Bunların tümüne çocukların bilgi
şuurunun ve düşünce kabiliyetlerinin gelişmesiyle birlikte onları insanlığa, iyiliğe, çalışmaya,
kardeşliğe, vatanseverliğe ve cesurluğa doğru yönlendirir. Kazak sözlü edebiyatında milli eğitimin,
milli görüşün pek çok örnekleri yapıldı; milli yaşamın pek çok zor sorularına anlamlı cevaplar
verdi. Görkemliği kemalete ermiş, söylenecek düşüncesi derin, içeriği önemli Kazak halk
şifayi edebiyatının çeşitli türlerinde söz sanatının güzel örnekleri hünerin zirvesine ulaştı.
“Dünyadaki tüm nesneler iletişim birliğinden oluşur dersek, çocuklar sadece onun bir nedenini
açıklığa kavuştırarak ve araştırarak hayatı doru algılamak ve hayatın tüm zorluklarına
karşı direnebilen saburlu mücadeleci, yaşamı seven genç olarak yetişmelidir.” (Ş. Ahmetov
“Kazak Sovyet Balalar Adebiyeti”, Almatı, 1976, 8 s.) Kazak çocuk folklorunda yeni yetişkinlerin
eğitim almasına, hayatın tüm zorluklarına karşı mücadeleci olarak yetişmesi konusu ayrıca
ele alınmaktadır.
Kazak çocuk folklorun derleme, yayınlama işlemleri XIX yüzyılın ikinci yarısından itibaren
araştırılmaya başlamıştır. A. Divayev, A.Bökeyhanov,
1. Şildehana: Doğan bebek için düzenlenen eğlencedir.
2. Tıısaw keser: Henüz yürümeye başlayan çocuğun düzgün yürümesi için ayaklarına
bağlanan ipin saygıdeğer biri tarafından kesilme geleneğidir.
3. Tilaşar: Çocuğun okula başlaması için düzenlenen eğlencedir.
4. Carapazan: Ramazan ayında ev ev doldşarak belirli bir ritimde ve melodide söylenen
şiirler.
5. Betaşar: Yeni gelini damadın ailesi ve yakınlarına tanıtmak için yapılan geleneksel törende
söylenen şarkı, yüz açına, duvak açma.
6. Sınsw: Evlenecek olan kızın baba evinden ayrılırken arkada kalan yakınları ile akrabalarına
söyleyen vedalaşma üzüntü bildiren beste.
*
Prof.Dr.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 469