II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

korumak amaçlı çeşitli dernekler, sivil toplum teşkilatları kurmuşlar. Yaşadıkları ülkelerin kanunlarının
el verdiği ölçüde gelişmeye, nesil yetiştirmeye vatanlarını unutturmamaya gayret
etmektedirler. Coğrafi ve demografik açıdan bakıldığında en asgari dejenerasyona uğrayan Uygurlar
Orta Asya ve Türkiye’de yaşayan Uygurlardır. Uygurca eğitim ve öğretim ailelerin imkân
ve inisiyatiflerinde gerçekleşmektedir. Hangi ülkede olursa olsun Anadilleri olan Uygurca düşük
dil konumundadır.
Türkiye’de yaşayan Uygurlar yurt dışına hicret edenler arasında en şanslı olan Uygurlardır.
Hem kalabalık bir topluluk olmaları hem de devletimizin verdiği destek sayesinde ilk gelenler
torunlarına dahi Uygur dilini öğretmeye devam etmektedirler. Düğün, bayram, ölüm gibi
münasebetler dışında Uygurların kurdukları sivil toplum kuruluşlarının hazırladığı çeşitli etkinlikler
vesilesi ile çocuk ve gençler anane ve kültürlerini öğrenmeye devam etmektedirler. Ancak
bu eğitimin informal düzeyde olması, Uygurca süreli- süresiz yayınların olmayışı yeni neslin
akademik ve edebi anlamda Uygurcaya hâkim olması önündeki en önemli engeldir. Akademik
ve edebi anlamda Uygurcaya hâkim olamayan çocuk ve gençler yeni edebi kıymet taşıyan eserler
üretemedikleri gibi asırlar öncesi verilmiş eserleri okumaktan, anlamaktan da aciz kalmaktadırlar.
Sadece konuşmak ve konuşanı anlamakla sınırlı bir ana dil eğitimi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Bugün Doğu Türkistan’da kısmen takip edebildiğimiz bir edebiyat ve temsilcileri
vardır. Fakat aynı durumu, Doğu Türkistan dışında gelişen edebiyat için söylemek mümkün
değildir. Özellikle Kazakistan sınırları içinde gelişen Uygur edebiyatı bu konuda incelemeye
değer mahiyettedir (KORAŞ, 2014). Çünkü Kazakistan’da halen Milli Eğitim Bakanlığına bağlı
Uygur mektepleri olarak anılan ve eğitimini tamamen Uygurca üzerine yapılandırılan 13 Uygur
Okulu ve eğitim dili Uygur-Kazak dillerinde ortaklaşa yürütülen 49 okul mevcuttur
(Halmuradovka, 2015).Kazakistan Cumhuriyeti’nin bu konuya verdiği ehemmiyet neticesinde,
Uygur yazar ve edebiyatçılar teşkilatı, 80 yıldan beri Alma-Ata’da faaliyet yürüten Kuddus
Hocamyarov adındaki Devlet Uygur Müzik ve Tiyatro Topluluğu sanatçıları yeni neslin yetişmesi,
ata mirasına sahip çıkması, ana dilinin korunması konusunda çalışmalar yürütmektedir.
Kazakistan’ın bugünkü başbakanı Sayın Karim Masimov’da bu Uygur okullarından mezun olarak
büyük başarılar göstererek başbakanlık makamına yükselmiştir.
Bundan 30 yıl önce ilköğretimde okurken Uygur olmanın olumsuz imajını göçmen sıfatı
alarak yaşayan Uygur çocuklar mevcutken bugün medyanın varlığı ve başka ülkelerden göç
alınması halkın bilinçlendirmiştir. Göç travmasının dışında birde dışlanma psikolojisi yaşanmamaktadır.
Türkiye Türkçesinin Uygurca ’ya yakın olması da ana dil açısından önemli bir
avantaj. Ancak pratik olarak ailelerinden aldıkları ana dil eğitimi Uygurca konuşan çocukların
Kaşgarlı Mahmud, Yusuf Has Hacip ve Hoca Ahmet Yesevi’yi anlamalarına yeterli olmamaktadır.
Son yıllarda ki en önemli gelişmelerden biri olan Osmanlıcanın liselerde seçmeli ders
olması bu alfabeyi öğrenen gençlerin en azından Uygurca yazıyı okuyabilme kabiliyetine sahip
olmalarına katkı sağlamıştır. Hızlı gelişen bilişim teknolojisi sayesinde internet üzerinden isteğe
bağlı eğitim almak dışında ana dil eğitimi konusunda alternatif bulunmamaktadır. Ana dil konusunda
çeşitli çalışmaların ciddi adımlarla yürütüldüğü Milli Eğitim Bakanlığının bu konuya
şöyle bir nazar etmesi bile Uygurca konuşan çocuk ve gençler için önemli bir gelişme olabilir.
Bu bağlamda Türkiye’deki Uygurlarında nüfus yoğunluğuna göre Kazakistan’dakine benzer
uygulamaların olması en büyük temennimizdir. Bunun dışında TRT Türk ve TRT Avaz kanallarında
periyodik olarak Uygurca yayın yapılması, popüler film ve programların Uygurca tercüme
ile yayınlanması ana dilin gelişmesine katkı sağlayabilir.
Birde devlet eliyle hali hazırda yapılan çalışmalar mevcuttur:
Akademik alan da yapılan çalışmalar arasında en gelecek vadeden ve sevindirici proje
2013 yılında kurulan, Niğde Üniversitesi’nde gerçekleşmiştir. Niğde’de kurulan, Kaşgarlı
Mahmut Uygur – Çin Uygulama ve araştırma merkezi Akademik seviyede çalışmalarını sürdürmektedir.
Resmi gazeteden yayınlanan yönetmeliğin amaçları şu şekilde sıralanmıştır;
a) Türklük araştırmalarının önemli bir parçasını teşkil eden Uygur çalışmalarının tarihi
derinliğini göz önünde bulundurarak mevcut sorunlarını disiplinler arası çalışmalar ile ele almak;
tarihi derinliği olan Türk-Çin ilişkilerini tarihi perspektif ile objektif olarak incelemek.
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 485