II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Orada sefahet de var, fazilet de.
O bir engin deniz ki pek korkunçtur.
İnsan gah inci bulur, gah boğulur. (Hüseyn Cavid Eserleri. 5 cildde, I Icild, Lider Neşriyyat, Bakü,
2005, 332)
Bu engin denizle ilk karşılaşmada Celal'in ("Uçurum" piyesinde) gözlerinde basit bir köy
kızı Güvercinin siması şık Batı güzeli Anjelin karşısında nasıl eriyorsa , "şehirlerini ısıtma,
verem sarmış tüm, hareket yok, kan yok, hepsi hasta, ölümcül” Doğu'dan sonra “güzellikte köy
şehirden, şehir köyden örnek almış” Batı Azeri ("Azer" şiirinde) öyle hayran eder. Azer
camilere birikerek "yüz gözünü çamurlayan, tırnakla kaş gözünü didik didik yapan, cehennem
behşlerine korkutan titreşerek, meleşib ağlaşan" Doğu'da kaybettiği güvenini, "her gönlünde
inceliğe, nezafete istek besleyen, her tarafı neşeli", "her yüzünde bir coşku, her gözünde bir
zeka parlayan" Batı'da buluyor. "Cühelanın fazilet, ilim sattığı", "dansı aksakların eğitim ediyi"
Doğu'da Azerin ölmüş umutları, solmuş arzuları "her ocağında, her açısında bilgi, hüner
mabedi" olan Batı'da yeniden gelişiyor.. Bu yerlerin "yıldızlı" manzaralarının ışıltısında
Doğu'nun karanlıkları daha açık görünüyor.
Erkek, kadın, hatta hayvanların bile müzik zevkine daldığı Batı'nın yeşil yaylalarında
parisli profesörün "kaplumbağa bile bizde müzikten zevk alıyor, sizde nasıl, bu denemeler var
mı?" sorusuna Azer "bizde insan bile görmez bu zevki asla!" cevabını verdikçe onun gözleri
önünde Doğu'da "yığın mahvolan, ekmeyini güç bulan, çoluq-çocuğunu aç yalavac paçarvaya
sararak çöplüklerde sürüngen, aşçıların attıkları kemikleri kırıp, biraz ilik arayan insan sürüleri"
canlanır. Sanki Doğu'ya ebediyen "elveda" demiş genç ressam Celal Batı güzeli Anjelin
muhabbet nevazişleri nasıl sarhoşdusa, "her yer sanki bir ressamın sanatı hemen" diye düşünen
Azer de böylece kendi arzularının kanatıntadır.
Umutlar boşa olurken
Celal kendi sarhoşlukundan ona vefalı Doğu güzelini unutturan Anjelin muhabbet işveleri
altında yatan hayanetini duyunca ayılırsa, "dalgalı gül bahçelerinin cennete isyan ettiği" Batı'nın
güzelliğine hayran olan Azer gözleri önünde Alamanya'nın "yoksullar mezarını andıran kirli
madenleri Dante'nin cehennemi" gibi açılınca arzularının kanadından yerlere çırpılır. "Burda
asla dilenci yok" diye kalbi sonsuz hayranlıklara dalan Azer "merhamet yok, çünkü ona"
nedenini öğrendikçe sarsılır.
Doğu'da "kızı çepren satıp aldılar" diye "gülmüş, eylenmiş, eylemiş hayret, bir yığın
nefret, bir felaket de demiş, haykırmış, tablo yapmış, resimler aldırmış" Avrupa'da "kızların
serbest, hem de doğal bir iş kadar basit satıldığını" görünce Azer bir şaşkınlık geçiriyor. Acaba
Doğu'ya "göz süzüp, dudak büzen" Batının "ince gözlükleri" koynunda beslediği "özgür
esirler"i görmez mi?
"Kültürle çırpınan bu vahşet ocağında" hayranlık şaşkınlıkla, hayret nefretle dönüştükçe,
beşeri bir mutluluk arayan Azerin kalbini derin bir umutsuzluk sarar. Batı'nın "yıldızlı ve
şairane" görüntüsünün ışıltısına doğru uçuşanların "ancak ve ancak güçe bulunan", "aciz, sefil,
ölü, cahil bir insana yan bakan" bu yerlerde sonda Celal gibi önünde uçurumdan başka bir yol
görmediğini, Moskova güzeli gibi "bin işve ile dans zorunda olduğunu", ihtiyar işçi gibi
"kuvvetten düşünce elleri kırık ve miskin bir makina" gibi dışarı atıldığını, lezzetli hayallere
aldanarak doğup büyüdüğü topraklardan ayrı düşmüş mülteciler gibi "eski yurda sefer etmek
isteği ile yaşadığını" anladıkça Azer üşüyen kalbini avutmak için Doğu'nun o sıcaq koynuna
koşar.
s.158)
Yeniden Doğuda
Doğu'da ise
Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,
Yükseliş varsa, neden alçaqlıq. (Hüseyn Cavid Eserleri. 5 cildde, I cild, Lider Neşriyyat, Bakü, 2005,
Azer Avrupa'ya seferinde "Batı'daki her zevki bir acı besler" gerçeğiini kendisiiçin keşf
edince anlıyor ki,
742 II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu