II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

Seksen künü sabakta / Seksen gün hazırlıkta
Tokson künü tabakta / Doksan günü tabakta. (gürüç, pirinç)
Taalada kırk kız bar / Tarlada kırk kız var
Kırkı da içi carık / Kırkınında içi yarık. (buuday, buğday)
III.4. İnsan (Adam): Kırgız bilmecelerinde insanla ilgili özellikle vücudun uzuvları, aile
içi adlandırmalar, insan hayatının dönemleri, insanların yetenekleri, merakları, fiziksel ve
ruhi bazı özellikleri, duygusal yaklaşımları, giyim-kuşamı vb. içerik olarak işlenmektedir. Özellikle
baş, saç, göz, kaş, kirpik, burun, ağız, çene, dil, diş, kol, el, tırnak, ayak, bacak, dudak,
sakal, bıyık gibi organları konu edinen yaklaşık 150 bilmece derlenmiştir (İbraimov, 2002:71-
81). Örneklersek;
Eki suu bar / İki su var,
Birine biri koşulbayt / Biri birine karışmaz. (köz, göz)
Kara kıya üstündö kara tokoy / Kara yamaç üstünde kara orman. (çaç, saç)
Kıdırata taş koydum / Etrafına taş koydum
Kızıl öküz boş koydum / Kızıl öküzü (başı) boş koydum. (tiş,til-diş,dil)
İnsan hayatında bebeklikten çocukluğa, gençliğe ve ihtiyarlıkla birlikte ölüme uzanan
dönemler vardır. Kırgızlar bilmecelerinde bebeklik dönemine ait meme emmeden beşiğe, evlendirme
törenlerinden dünürleşmeye, kaynana kaynatadan gelin damata kadar birçok konuyu bilmecelere
taşımışlardır. Örneklersek;
Tabiyatta caralsa, en bir tattuu / Tabiatta var olsa en tatlı şey
Tabiyattan cogolso , ötö açuu / Tabiatta yok olsa en acı. (bala, bebek)
Cargan cıgaç, catkan koyun / Sağlam ağaç, yatan koyun
Eki köökör azıgı, astındagı kazıgı / Eki azık kabı, altında boru. (beşik, bala, emçek, şimek- beşik,
bebek, meme, beşikteki bebeğin altındaki lazımlık borusu)
Kirgen iz bar / Girme izi var
Çıkkan iz cok / Çıkma izi yok. (mürzö, mezar)
III.5. Konuları Her Türlü Bilmeceler (Ar Kıl Tabışmaktar): Kırgızlarda yukarıdaki
örnekleyerek incelediğimiz bilmeceler dışında daha yüzlerce bilmece vardır. Bunları genel bir
grup olarak toparlayıp alt başlıklarla detaylayacağız. Giyim-kuşamdan etrafımızda var olan
kullandığımız ya da kullanmadığımız tüm eşyalara, yemeklerden ulaşım araçlarına, mesleklerden
yeteneklere, yerleşim yerlerinden bina içi adlandırmalara, at koşumlarından müzik aletlerine,
eğitim öğretim araç gereçlerinden zaman, mevsim adlandırmalarına, dini terminolojiden
sayılarla ilgili bilmelere kadar geniş bir yelpazeyi bu grup oluşturmaktadır. Yaklaşık bin bilmece
bu ifade ettiğimiz alt başlıklarda derlenmiştir (İbraimov, 2002:87-155). Şimdi örnekleyerek
bu grubu inceleyelim:
III.5.a. Kiyim-kuşam ve aksesuarlar (Kiyim-Keçeler, Koozduktar): Kırgızların kiyim
kültürünü bilmecelerden takip etmek mümkündür. Modern yaşamın tüm toplumları geleneksel
giyim-kuşamdan daha çok evrensel tarzı tercih etmeye adepte ettiğini de düşünürsek Kırgızların
bilmecelerde geçen adlandırmalarının önemi daha da artacaktır. Örneklersek;
Butu cok, kolu bar / Ayağı yok kolu var
Başı cok, iyni bar / Başı yok, deliği var. (köynök, gömlek)
Erten menen tura kaldım / Sabah kalktım
Eki ayrılış colgo kire kaldım / İki ayrı yola giriverdim. (şım, pantolon)
Kiçinekey boyu bar / Küçücük boyu var
Keşeneden kuru bar / Keşeneden (kalın kumaş) kuşağı var. (şakek, yüzük)
III.5.b.Yiyecek, İçeçekler (Tamak Aştar): Kırgızların yemek kültürünü bilmecelerde
görmek mümkün. Türk dünyasının milli içeçeği kabul edebileceğimiz kımızdan et ve et ürünle-
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 347