II ULUSLARARASI ÇOCUK VE GENÇLİK EDEBİYATI SEMPOZYUMU

HÜSEYİN CAVİD EFENDİNİN YARATICILIĞINDA TÜRKÇE
KONUŞAN ÇOCUKLAR
Lutviyye ASGERZADE *
Gülay SEFERZADE **
ÖZET
Filozof şair-dramaturk Hüseyin Cavid efendinin edebi-estetik ve felsefi görüşlerinin, enas da
dilinin formalaşmasında tahsil aldığı İstanbul muhitinin büyük rolü olacaktı.
Şöyle ki, İstanbul`dan vatana Turancılık, Türkçülük ideali dönen Cavid efendi her zaman Türkçe
konuşmuş, eserlerini her zaman Türkiye Türkçesi ile yazmıştı. O, eserlerinde yalnız Türkiye Türkçesine aid
sözler işletmekle kifayetlenmirdi, onun dili bütün talaffüz norması, morfoloji-sintaktik kuruluşu, luğat
terkibi ile de asıl Türkçe idi.
Dili anlaşıklı, sade Türkiye Türkçesinin Azerbaycan Türkçesi ile kovuşuğu olan Cavid efendinin
yazdıkları tamı tamına temiz bir Türkçedir. Konuşma dilinden geniş ölçüde yararlanan Cavid`de konuya
ve seslenilen kesime göre de bir dil örgüsü söz konusudur. Türkceni benimsemiş, inceliklerine kadar
öğrenmiş Cavid efendinin eserleri baştan başa Türkce konuşan cocuk kahramanlarla doludur. Dahası da
O`nun cocuk ahramanları yalnız Türkce konuşmakla değil, aynı zamanda düşünce itibarı ile de asıl
Türk’türler.Örneğin, O`nun “Kız mektebinde” şiirindeki Gülbahar, “Öksüz Enver”indeki Enver gibi:
Vatanını, halkını, milletini seven,Türk illerine, Türkiye’ye bütün kalbiyle bağlı olan Cavid efendinin
yaradıcılığında Türkiye, Türkiye mevzusu ve Türk dili her zaman baş mevzu olarak kalmıştı. O`nun
yaratıcılığı Türk dilinin öğretiminde faydalıdır.
Anahtar kelimeler: Hüseyin Cavid efendi, Türk dili, çocuk şiirleri, Türkce konuşan cocuklar, “Kız
mektebinde”
GİRİŞ
Azerbaycan’da Türkçülük ideolojisinin oluşumunda ve gelişiminde “Turan uğrunda
çırpın ve savaş! Çünki Turan’sız nicat ümidi ebesdir!” - diye haykıran, “Türk birliği düşüncesini
miletinin şüuraltı derinliklerinde oluşturan” (Turan, 2007: 225) Hüseyin Cavid efendinin rolü
eşdeğersizdir.
Cavid Efendi XX y. y. başlarında “Türke düşman kesilmiş ictimai-siyasi mekana ve bu
mekanda yaranan edebiyyata Kuran ve Turan düşüncesi ile” kadem koyurdu. Ve O’nun Turançı,
Türkçü gibi oluşumunda, edebi-estetik ve felsefi görüşlerinin, enas da dilinin formalaşmasında
eğitim gördüğü İstanbul geleneksel kültürü ve edebi muhitinin rolü ölçüye gelmezdir.
Gerek Türk romantizminin nümayendeleri; Namık Kamal, Şemsettin Sami, Abdülhak
Hamit, Recaizade Mahmud Ekrem, Şehabettin Şinasi ile tanışlık, gerekse de Rza Tevfik
Bölükbaşı gibi bir filosofdan, İstiklal şairi Mehmet Akif ve Halit Ziya Uşaklıgil'den aldığı dersler,
mahsusen, İstanbul muhiti Cavidi efendinin dünyаgörüşünde muhim rоl оynamış olacaktı. Vatana
Turançılık, Türkçülük ideali ile dönen sanatkar ömrünün sonunadak kendi ideallerine sadık
*
Doç. Dr., Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi, Bakü. asgerzadelutviyye@yahoo.com
**
Arş Gör., Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi, Bakü. seferzadegulay@yahoo.com
II. Uluslararası Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu 39